گیاهشناسی لیمو ترش
لیمو ترش یا لیمو عمانی با نام انگلیسی Lime و نام علمی Citrus aurantifolia (Christm.) از خانواده مرکبات یا Rutaceae است. درختچه ای چند ساله و همیشه سبز به ارتفاع 3 تا 6 متر است. تاج پوشش آن مدور و تا حدی گسترده است. شاخه با انشعابات متعدد است. شاخه های جوان کوتاه به رنگ سبز روشن و دارای خار می باشد و شاخه های مسن فاقد خار هستند. برگها متناوب به طول 5 تا 7 سانتی متر، ضخیم، چرمی و براق به اشکال بیضی و تخم مرغی، گلها سفید به ندرت ارغوانی تا سفید است و گل آذین آن به صورت خوشه است. فصل گلدهی آن از اسفند تا خرداد ماه می باشد. میوه گیاه کوچک و به شکل بیضی مدور به قطر 3 تا 6 سانتی متر با پوست نازک به رنگ سبز مایل به زرد است. گیاه لیمو بومی جنوب و جنوب غرب آسیا است و در کشورهای آمریکا، اسپانیا، مراکش، آفریقای جنوبی، ژاپن، هند، برزیل، ترکیه و کوبا کشت و کار می شود این گیاه در استانهای فارس ، هرمزگان ، کرمان و استان سیستان و بلوچستان کشت و کار می شود
مواد موثره لیمو ترش
مواد آلی و املاح لیمو ترش
عصاره لیمو ترش محتوی آب (220 کرم)، اسیدهای آمینه و پروتئین (1 گرم)، کربوهیدرات (20 گرم)، فیبر (1 گرم)، قند (1/4 گرم)، چربی (2/0 گرم)، ویتامین A (121 میلی گرم)، ویتامین C (172 میلی گرم)، ویتامین E (5/0 میلی گرم)، ویتامین K (5/1 میلی گرم)، تیامین (1/0 میلی گرم)، نیاسین (3/0 میلی گرم)، ویتامین B6 (1/0 میلی گرم)، فولات (2/24 میلی گرم)، پنتوتنیک اسید (3/0 میلی گرم)، کولین (3/12 میلی گرم)، بتائین (5/0 میلی گرم)، کلسیم (9/33 میلی گرم)، آهن (2/0 میلی گرم)، منیزیم (4/19 میلی گرم)، فسفر (9/33 میلی گرم)، سدیم (8/4 میلی گرم)، زینک (2/0 میلی گرم)، مس (1/0 میلی گرم)، سلنیم (2/0 میلی گرم) و خاکستر (8/0 میلی گرم) است (USDA، 2013).
اسانس لیمو ترش
به منظور استحصال اسانس از پوست میوه، برگ، اندام هوایی و یا پودر لیمو عمانی استفاده می شود. روش اسانس گیری روش تقطیر با آب یا بخار آب است.
ترکیب شیمیایی اسانس شامل لیمونن، آلفا-ترپینئول، گاما-ترپینن، ترپینولن، 8،1-سینئول و لینالول است. در پوست میوه C. aurantifolia دو ترکیب عمده لیمونن (3/39 %) و بتا-پینن (4/28 %) شناسایی شده است. در برگ C. aurantifolia ژرانیال (4/19%)، لیمونن (4/16 %)، نرال (4/11 %)، نرول (5/9 %)، ژرانیول (5/7 %)، ژرانیل استات (6/6 %) جز ترکیبهای عمده هستند
فلاونوئیدهای جنس سیتروس شامل آپیژنین، روتین، کوئرستین، کامپفرول و کارتنوئیدها شامل بتا-کاروتن، لوتئین، زآگزانتین و کریپتوگزانتین است.
فرآوری محصول لیمو ترش
انواع فرآورده های لیمو ترش شامل آب لیمو، آب لیموی تغلیظ شده، لیمو عمانی و اسلایس خشک لیمو ترش می باشد.
آب لیمو فرآورده تخمیر نشده ای است که از آندوکارپ میوه تازه، رسیده و سالم لیمو ترش به دست می آید و pH آن بین 3/2 تا 8/2 است. آب لیموی تغلیظ شده از تغلیظ آب لیمو به دست می آید و pH آن بین 2/1 تا 8/2 است. لیمو عمانی از خشک کردن لیموی تازه به روش صنعتی و یا سنتی حاصل می شود. رنگ لیمو عمانی خردلی، قهوه ای روشن و سیاه است و به عنوان چاشنی در غذاهای ایرانی استفاده می شود. اسلایس لیمو ترش توسط خشک کردن در هوای داغ در دستگاه خشک کن کابینتی فرآوری می شود.
کاربردهای لیمو ترش
میوه لیمو ترش به صورت تازه و خشک شده، پرک و پودر به عنوان عطر و چاشنی در صنایع مختلف غذایی و اسانس آن در صنایع غذایی و صنایع آرایشی و بهداشتی کابرد دارد. در صنایع داروسازی از اسانس آن در ساخت صابون، دارو، عطر، کرم مو، روغن بدن و همچنین فرآوردهای خانگی بهداشتی استفاده می شود.
لیمو ترش در صنایع غذایی
میوه های لیمو به صورت تازه یا فرآوری شده مورد استفاده قرار می گیرند. عصاره لیمو ترش برای معطر کردن انواع نوشیدنی مصرف می شود. از میوه های لیمو ترش برای تهیه مارمالاد، مربا، ترشی، ژله و آب نبات نیز استفاده می شود. از اسانس آن به عنوان طعم دهنده در نوشیدنی ها و غذاها استفاده می شود از پوست تازه لیمو ترش برای معطر کردن غذا و کیک و طعم دار کردن مرغ استفاده می شود.
خواص دارویی لیمو ترش
لیمو ترش در طب سنتی
لیمو عمانی مقوی معده است و ضد نفخ، اشتها آور و ضد عفونی کننده است. مسکن سردرد است و در رفع سرفه و سرماخوردگی و عفونتهای دندان و دهان استفاده می شود.
فرآورده های دارویی
نام تجاری | شکل دارویی | نام شرکت | |
کپسول نرم لیمو ترش | کپسول | باریج اسانس | |
محلول خوراکی لیمو ترش | قطره | باریج اسانس | |
قطره خوراکی لیمو ترش | قطره | زردبند | |
فواید آب لیمو ترش
اثر لیمو ترش در جوان سازی پوست
آب لیمو ترش حاوی ویتامین C و ترکیبهای فلاونوئیدی است. آب لیمو ترش در جوان سازی و هیدراته کردن پوست نقش دارد. البته استعمال مستقیم آب لیمو در روی صورت موجب التهاب پوست (phytophotodermatitis) می شود.
اثر لیمو ترش در کمک به هضم غذا
به دلیل ماهیت اسیدی بودن لیمو ترش، آب لیمو ترش به هضم غذا از طریق تجزیه مواد غذایی و ترشح آنزیمها و جلوگیری از یبوست کمک می کند. خوردن دو قاشق چایخوری آب لیمو ترش به همراه یک لیوان آب نیم ساعت قبل از غذا موجب بهبود رفلاکس معده می شود.
اثر لیمو ترش در مبارزه با عفونت
ویتامین C و آنتی اکسیدانهای موجود در لیمو ترش موجب تقویت سیستم ایمنی و مبارزه با عفونتهای ویروسی آنفولانزا و سرماخوردگی می شوند.
اثر لیمو ترش در کمک به کاهش وزن
اسید سیتریک آب لیمو ترش موجب کالری سوزی و تجزیه چربیها و متعادل سازی وزن می شود. برای کاهش وزن نوشیدن یک لیوان آب به همراه لیمو ترش در صبح هنگام و قبل از غذا توصیه شده است.
اثر لیمو ترش در کاهش قند خون و بهبود بیماریهای قلب-عروقی
آب لیمو ترش به دلیل داشتن ویتامین C در کاهش قند خون و به دلیل بالا بودن منیزیم و پتاسیم در بهبود بیماریهای قلبی-عروقی موثر است. پتاسیم در کاهش فشار خون و بهبود جریان خون موثر است. لیمونن موجود در آب لیمو ترش در کاهش کلسترول خون موثر است.
اثر لیمو ترش در ممانعت از سرطان
آب لیمو از پیشرفت سرطان ممانعت می کند. ترکیبهای آنتی اکسیدان موجود در آب لیمو ترش موجب عملکرد بهتر سیستم ایمنی می شود.
اثر لیمو ترش در کاهش التهاب
ورم مفاصل و نقرس در اثر افزایش التهاب ایجاد می شود. ویتامین C در کاهش التهاب و ممانعت از بیماریهای مفاصل نقش دارد. یکی از عوامل بیماری نقرس انباشتگی اسید اوریک است. آب لیمو ترش به دلیل داشتن ویتامین C در کاهش انباشتگی اسید اوریک نقش دارد.