خواص دارویی مریم‌گلی

گیاه‌شناسی مریم‌گلی
گیاه مریم‌گلی دارویی (Sage) با نام علمی Salvia officinalis L. به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) تعلق دارد. ارتفاع آن بین 40 تا 100 سانتی‌متر متغیر است. ساقه‌هایی نازک و به رنگ سبز تیره دارد که پوشیده از کرک‌های نقره‌ای‌رنگ است. برگ این گیاه کشیده، بیضی‌شکل و به رنگ سبز روشن است و همانند ساقه و سایر اندام‌های رویشی پوشیده از کرک می‌باشد. گلهای مریم گلی خوشه‌ای و بنفش رنگ هستند. هر خوشه آن از 2 تا 10 گل کوچک تشکیل می‌شود. اسانس آن در کرک‌های موجود در قسمت‌های هوایی گیاه وجود دارد. گیاه مریم‌گلی بومی خاورمیانه و مدیترانه است اما امروزه، در سراسر جهان به‌ویژه در اروپا و آمریکای شمالی کشت می‌شود. طی سال‌های اخیر کشت آن در نقاطی از شمال ایران نیز رواج یافته است

مواد مؤثره مریم‌گلی
قسمت‌های هوایی این گیاهان معمولاً حاوی اسانس و فلاونوئیدها است. مواد مؤثره مریم‌گلی در گل‌ها و برگ‌ها انباشته می شوند. اسانس مریم‌گلی به علت خواص ویژه دارویی از اهمیت زیادی برخوردار است. علاوه بر ایجاد طعم خوشایند در صنایع غذایی، می‌تواند به عنوان آنتی‌اکسیدان و ماده نگهدارنده در برابر فساد مواد غذایی عمل کند و در رایحه‌درمانی و محصولات آرایشی بهداشتی استفاده می شود.

مواد معدنی و املاح مریم‌گلی
یک قاشق چایخوری مریم گلی (7/0 گرم) دارای 2 کالری، 1/0 گرم پروتئین، 4/0 گرم کربوهیدرات، 1/0 گرم چربی، 10 % ویتامین، 1/1 % آهن، 1/1 % ویتامین B6 و 1% کلسیم است.

اسانس مریم گلی
اسانس گیری به روش تقطیر با آب و یا بخار آب از سرشاخه های گیاه صورت می گیرد. مقدار اسانس در برگ و گل متوسط و در ساقه حداقل است. ترکیب اسانس S. officinalis، تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی، سن گیاه، شرایط آب و هوایی و فصلی قرار دارد درصد اسانس از 2/0 تا 2/1 تغییر می کند.
اجزای اصلی اسانس شامل آلفا-توجون (a-thujone)، بتا-توجون (ß-thujone) بورنئول (Borneol)، کامفور (Camphor)، کاریوفیلن (Caryophyllene)، سینئول (Cineole)، المن (Elemene)، هومولن (Humulene)، لدن (Ledene) و پینن (Pinene) است.

کاربردهای مریم‌گلی
این گیاه کاربردهای فراوانی در زمینه‌های مختلف دارد:
1. ادویه و طعم‌دهنده در صنایع غذایی (کنترل ترش شدن در سس مایونز) و شیرینی پزی
2. افزایش عمر محصولات گوشتی (برای جلوگیری یا به تأخیر انداختن اکسیداسیون چربی گوشت، به‌عنوان ماده افزودنی در ساخت سوسیس و کالباس)
3. کنترل بیولوژیک آفات (اسانس و عصاره مریم‌گلی به حشرات مفید آسیب نمی‌رساند ولی یک روش جایگزین در کنترل بیولوژیک است به این صورت که از آسیب حشرات در انبار بذور جلوگیری می‌کند؛ بنابراین، قراردادن چند عدد برگ مریم‌گلی در ظروف نگهداری حبوبات بسیار کمک‌کننده است.
4. تولید عسل سفید (عسل مریم‌گلی زرد روشن است و تبلور آن کند است اما با رایحه مشخص با سایر انواع عسل متفاوت است).

اطلاعات تجاری مریم‌گلی
بازار جهانی مریم‌گلی و محصولات فرعی آن به آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، اروپا، آسیا-اقیانوسیه و آفریقا تقسیم می‌شود. انتظار می‌رود اروپا در بین تمام مناطق، بیشترین سهم را در بازار این محصولات داشته باشد. کشورهای انگلستان، چین، ویتنام، هند و سنگاپور در صادرات و واردات این گیاه دارویی نفش موثری دارند.

اهمیت مریم گلی در طب جدید
بر اساس مقالات مروری منتشر شده مریم گلی دارای خواص دارویی زیر می باشد:
• فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی
• خواص ضدالتهابی و ضد دردی
• اثرات ضدعفونی‌کننده
• تقویت حافظه و ضد آلزایمر
• کاهش چربی خون و قند خون
• اثرات ضدافسردگی و اضطراب و بهبود بی خوابی
• فعالیت ضد میکروبی و ضد ویروسی
• فعالیت ضد قارچی

محافظت از حافظه و سلامت مغز
مریم گلی به دلیل داشت ترکیبات آنتی اکسیدان همانند یک بافر در سیستم دفاعی مغز عمل می کند. مریم گلی از تجزیه نوروترانسمیتر استیل کولین ممانعت می کند. استیل کولین در بهبود حافظه نقش دارد و تغییر میزان آن منجر به بیماری آلزایمر می شود. در یک مطالعه 39 بیمار با بیماری آلزایمر 2 میلی لیتر (60 قطره) از عصاره مریم گلی را روزانه به مدت 4 ماه مصرف کردند. افرادی که از عصاره مریم گلی استفاده می کردند، آزمونهای مربوط به سنجش حافظه، حل کردن مساله و توانایی استدلال را بهتر از گروه شاهد انجام دادند. در افراد بالغ سالم میزان کم مریم گلی در بهبود حافظه نقش دارد و غلظتهای بالا در افزایش آگاهی، آرامش و بهتر شدن خلق و خو نقش دارد. همچنین مطالعات نشان می دهد که مریم گلی در افراد بالغ جوان و پیر در بهبود حافظه و عملکرد مغز نقش دارد.

حفاظت از بهداشت دندان با مریم گلی
مریم گلی به دلیل خواص ضد میکروبی در از بین میکروبهای دهان و پلاک دندان نقش دارد. در یک مطالعه نشان دادند که دهان شویه حاوی مریم گلی در ازبین بردن باکتری Streptococcus mutans که موجب آسیب دندان می شود موثر است. همچنین اسانس مریم گلی در از بین بردن قارچ Candida albicans نقش موثری دارد. در یک مطالعه مروری اعلام شد که مریم گلی در بهبود عفونت گلو، آبسه دندان و عفونتهای دهانی مفید است.

کاهش نشانه های یائسگی با مریم گلی
در طی دوران یائسگی به دلیل کاهش هورمون استروژن، علائمی همچون، عرق کردن، گر گرفتگی، کج خلقی یا زود رنجی در زنان یائسه مشاهده می شود. مریم گلی در طب سنتی برای کاهش علائم یائسگی استفاده می شود. احتمالا مریم گلی دارای ترکیبهای شیمیایی مشابه استروژن است و به گیرنده های استروژن در مغز متصل می شود و علائم یائسگی را کاهش می دهد. در یک مطالعه گزارش کردند که مصرف روزانه مکمل مریم گلی به مدت 8 هفته در کاهش علائم یائسگی نقش دارد.

کاهش سطح قند خون و کلسترول LDL
برگهای مریم گلی در طب سنتی برای مقابله با دیابت استفاده می شوند. مطالعات انسانی و حیوانی نشان می دهد که مریم گلی در کاهش قند خون نقش دارد. در یک مطالعه عصاره مریم گلی در کاهش گلوکز خون و افزایش حساسیت به انسولین در موشهای با دیابت نوع 1 نقش داشت. در مطالعه دیگری نشان داده شد که دمنوش مریم گلی و عصاره برگ مریم گلی همانند داروهای متفورمین و رزیگلیتوزان در کنترل قند خون عمل می کند. بالا بودن کلسترول بد (LDL) خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را افزایش می دهد. نوشیدن یک فنجان دمنوش مریم گلی دو بار در روز در کاهش کلسترول و کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب نقش دارد.

مریم گلی به عنوان یک گیاه آنتی اکسیدان
بر طبق مطالعات انجام شده مریم گلی دارای 16 ترکیب پلی فنلی ازجمله کلروژنیک اسید، کافئیک اسید، رزمارینیک اسید، الاژیک اسید و روتین است که می توانند به عنوان ترکیبات آنتی اکسیدان عمل کنند. این ترکیبات در کاهش ابتلا به سرطان و بهبود عملکرد مغز و افزایش حافظه نقش دارند. نتایج یک مطالعه نشان داده است که نوشیدن یک فنجان دمنوش مریم گلی دو با در روز موجب افزایش دفاع آنتی اکسیدانی می شود. همچنین در کاهش کلسترول و کلسترول بد و افرایش کلسترول خوب نقش دارد.

محافظت در برابر سرطان
مطالعات آزمایشگاهی و جانوری ثابت کرده است که مریم گلی توانایی مقابله با تعدادی از سرطانها ازجمله سرطان دهان، کلون، کبد، رحم، پستان، پوست و کلیه را دارد. عصاره مریم گلی رشد سلولهای سرطانی را فرو می نشاند و محرک مرگ سلولی است. اگر چه باید مطالعات انسانی بیشتر در این زمینه انجام شود.

فرآورده‌های حاوی گیاه مریم‌گلی در بازار دارویی ایران و جهان شامل
✓ قطره موضعی گیاه سالویا (زردبند)
✓ قطره خوراکی مریم گلی (زردبند)
✓ لوسیون گیاهی مریم گلی (زردبند)
✓ گلیکوگل (گل دارو)
✓ سالویگل (گل دارو)
✓ سالویزان (گل دارو)
✓ ملاگل (گل دارو)
✓ ژل دنتی کید (باریج اسانس)
✓ مکمل هشت گیاه لاغری نیچرفیت (Nature)
✓ منوویتال (HealthAid)
✓ شامپو بدن مریم گلی (Espanol)
شامپو موهای چرب فندق/مریم گلی/عصاره سرو (Miss Eden)