گیاهشناسی گل گاو زبان
گل گاو زبان ایرانی با نام علمی Echium amoenu Fisch. & C. A. Mey. به تیره گل گاو زبان (Boraginaceae) تعلق دارد خانواده گل گاو زبان داراى 131 جنس و 2200 گونه علفى، بوتهای یکساله و چندساله هستند. جنس Echium دارای 4 گونه شامل Echium amoenum Fisch.et Mey.، E. italicum L.، E. khuzistanicum Mozaffarian و E. russicum است که تنها دو مورد از آنها یعنی Echium vulgare و Echium amoenum در ایران کشت می شود. E. amoenum گل گاو زبان سنتی ایران است و یکی از مهمترین گیاهان دارویی در طب سنتی به شمار میرود.
گل گاو زبان ایرانی یک گیاه علفي، دوساله یا چندساله و روزبلند است. ساقههای آن 60 تا 100 سانتیمتر ارتفاع داشته و دارای شیار هستند و سطح آنها پوشیده از کرک است. برگهای آن بدون انشعاب، پهن، بزرگ، منفرد و ساده بوده که در پايين ساقه دمبرگ دار و در بالاي ساقه فاقد دمبرگ هستند. گل گاو زبان ایرانی دارای گلهای ستارهای شکل قرمز و متمایل به بنفش است. این گلها بزرگ و دارای قسمت لولهای بلند هستند که بهتدریج بهطرف بالا شیپوری میشوند و بهطور تقریباً یکطرفه در انتهای شاخهها قرار میگیرند. میوه گل گاو زبان چهار فندقه است. گل گاو زبان به احتمال زیاد از شمال آفریقا به نواحى دیگر راه یافته و امروزه در منطقه مدیترانه، نواحی شمال آفریقا و قسمتهایی از خاورمیانه پراکنده شده است در منطقه وسیعی از شمال ایران و دامنههای البرز پراکنده شده است.
مواد مؤثره گل گاو زبان
آلکالوئیدها، ترکیبات فنلی و آنتوسیانینها مهمترین ترکیبهای جدا شده از گل گاو زبان است. همچنین اسید آمینه گاما-لینولئیک اسید (W6) از روغن بذر گل گاو زبان جدا شده است. گاما لینولئیک اسید در بدن تبدیل به پروستاگلندین E1 می شود.
قسمت عمده مواد مؤثره موجود در گل گاو زبان و در گلبرگهای آن ذخیره شده است. آلکالوئید پیرولیزیدین از گلبرگهای خشکشده آن استخراج میگردد. مقدار کل آلکالوئید در این گلبرگها در حدود 01/0 درصد است. جز اصلی فنلی جدا شده از عصاره اتیل استاتی گلبرگهای E. amoenum، اسید رزمارینیک است. این ماده یک ترکیب آنتیاکسیدانی قوی با فعالیت ضدویروسی و ضدالتهابی است. ترکیبات دیگری که از گلبرگها به دست میآید شامل سیانیدین، دلفینیدین، آنتوسیانیدینها، گاما لینولنیک اسید (W6) است.
کاربردها و خواص دارویی گل گاو زبان
اهمیت گل گاو زبان در طب سنتی
گلها، برگها و روغن دانه گل گاو زبان ایرانی دارای اهمیت دارویی هستند.
در طب سنتی روغن گل گاو زبان در گشاد کردن عروق و کاهش درد نقش دارد. برگها و گلهای گیاهان خوردنی است و به صورت گیاه خشک و طعم دهنده در نوشیدنی ها و غذاهای مختلف استفاده می شود. برگها را خرد می کنند و به صورت دمنوش مورد استفاده قرار می گیرد. روغن گل گاو زبان حاصل از بذر گل گاو زبان به صورت سطحی در موها و سطح پوست استفاده می شود.
گلها، برگها و روغن دانه گل گاو زبان ایرانی دارای اهمیت دارویی هستند. . بر اساس مقالات مروری منتشر شده
گلبرگها و برگهای E. amoenum
• فعالیتهای ضدویروسی
• فعالیتهای ضد میکروبی
• آنتیاکسیدان
• آرامبخش (ضد اضطراب و افسردگی)، در طب سنتی ایرانی اصولاً گلهای این گیاه را به همراه ریشههای گیاه سنبلالطیب بهعنوان آرامبخش مصرف میکنند
• ضد تشنج
• ضد دیابت
• ضدالتهاب و درد
روغن دانه گل گاو زبان
• اختلالات پوستی ازجمله اگزما، درماتیت سبوره، نورودرماتیت و رزاسه
• آرتریت روماتوئید
• استرس
• سندرم پیش از قاعدگی
• دیابت
• اختلال نقص توجه – بیش فعالی (ADHD)
• سندرم تنفسی حاد (ARDS)
• اختلال وسواس فكری
• درد و تورم
• جلوگیری از بیماریهای قلبی و سکته مغزی
• تصفیه خون
• برای افزایش جریان ادرار
• جلوگیری از التهاب ریهها
• افزایش تولید شیر مادر
• درمان برونشیت و سرماخوردگی
گل گاو زبان و کاهش التهاب
بر طبق مطالعات انجام شده روغن گل گاو زبان موجب محافظت سلولها از آسیب اکسیداتیو و کاهش التهاب می شود. همچنین در کاهش مارکرهای التهاب وابسته به سن نقش دارد. در یک مطالعه نشان دادند استفاده از مکمل روغن گل گاو زبان به تنهایی و یا با روغن ماهی موجب کاهش علائم آرترید روماتید بعد از گذشت 18 ماه می شود. این روغنها می توانند جایگزین داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی شوند. به دلیل اثرات ضد التهابی در بهبود آسم نقش دارد. در یک مطالعه مصرف کپسول حاوی روغن گل گاو زبان ایرانی و اروپایی به مدت 3 هفته موجب کاهش التهاب در 37 بیمار مبتلا به آسم شد. برای جذب بهتر گاما-لینولئیک اسید بهتر است کمبود ویتامین C، منیزیم و روی وجود نداشته باشد.
گل گاو زبان و سلامت پوست
روغن گل گاو زبان غنی از اسید چرب گاما لینولئیک اسید است و می تواند به عنوان یک عامل ضد التهاب و آنتی اکسیدان عمل کند و در بهبود جراحتهای پوستی و اگزما موثر باشد. بهتر است روغن گل گاو زبان به صورت موضعی در روی پوست استعمال شود. 12 قطره روغن گل گاو زبان با روغن بادام، ژوژوبا و روغن زیتون ترکیب شود.
اثرات جانبی گل گاو زبان
خوردن کپسول و ژل نرم روغن گل گاو زبان می تواند باعث نفخ، سردرد، اختلال در هضم و استفراغ می شود. همچنین واکنشهای آلرژیک مثل خارش و جوش، التهاب، خستگی و سرگیجه مشاهده شده است. همچنین به دلیل داشت ترکیبهای آلکالوئیدی در ایجاد بیماریهای کبدی و سمیت کبدی موثر است.
فرآورده های دارویی گل گاو زبان
بر اساس گزارش سازمان غذا و دارو ایران در سال 1399 داروهای گیاهی مشتق شده از گل گاو زبان شامل موارد زیر هستند (IFDA, 1399):
