گیاهشناسی ترخون
گونه ترخون (Artemisia dracunculus L.) با نام انگلیسی Tarragon و متعلق به خانواده Asteraceae است. کلمه dracunculs به معنی اژدهای کوچک است که اشاره به ریشه پیچیده و برگهای آن دارد که شبیه زبان اژدها است.ترخون از قرن 17 تا 19 در منابع مختلف نام برده شده است و به عنوان یک گیاه ادویه ای در اروپای مرکزی است که اسانس آن غنی از استراگول می باشد. از نظر گیاهشناسی دارای ریزوم ریشه ای مستقیم و بلند به طول 20 تا 30 سانتی متر است که انشعابهای افقی به نام استولون به طول 5 تا 15 سانتی متر از آن خارج می شود. ارتفاع گیاه به طول 80 تا 150 سانتی متر است برگها باریک و بلند به طول 3 تا 8 سانتی متر و عرض 5/0 تا 2/1 سانتی متر است. کناره برگ صاف و بدون دندانه و گیاه فاقد کرک است. برگ ها دارای کرکها و حفره های ترشحی است که محل اصلی تجمع اسانس است گلها فراوان و به صورت خوشه است. رنگ گلها زرد یا قهوه ای تیره و گلدهی در اواخر بهار تا اوایل تابستان صورت می گیرد میوه آن فندقه است. این گونه در شمال غرب آمریکا، اروپای مرکزی و نواحی معتدله آسیا شامل ایران، قفقاز، سیبری، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، ارمنستان، آناتولی، عراق، هیمالیا و تبت پراکنده شده است و در جنوب اروپا، روسیه و ایالات متحده آمریکا کشت می شود.
مواد موثره ترخون
8/1 گرم از برگ خشک ترخون دارای 5 کالری، منگنز، 3% درصد آهن و 1% پتاسیم است.
مهمترین ترکیبهای شیمیایی ترخون شامل اسانس، فلاونوئید و اسیدهای فنلی است.
اندام هوایی دارای اسانس است. برای خشک کردن گیاه به منظور اسانس گیری قرار دادن گیاهان در سایه یا استفاده از خشک کن های الکتریکی توصیه شده است و مقدار اسانس بین 5/0 تا 1/3 درصد تغییر می کند. استراگول ترکیب عمده ترخون فرانسوی است که مقدار آن به بیش از 82 % می رسد و در ترخون روسی ترپینن-4-ال، سابینن و الیمیسین شناسایی شده است.
مهمترین اسیدهای فنلی شامل کلروژنیک اسید، سیرینجیک اسید، کافئیک اسید و فلاونوئید کوئرستین است.
کاربردهای ترخون
ترخون در صنایع غذایی
ترخون فرانسوی طبعی سرد، شیرین با طعم شبیه به انیس و ریحان و تندی کم دارد. اما ترخون روسی عطر تند و تیزی دارد و طعم آن شبیه به انیس نیست. از ترخون برای طعم دار کردن تخم مرغ، مرغ، ماهی، سبزیجات و سسها استفاده می شود. مردم اروپا از گیاه ترخون در قرن شانزدهم به عنوان ادویه مخصوص گوشت استفاده می کردند. ادویه حاصل از اندام هوایی در تهیه سس، سالاد و ترشی به عنوان طعم دهنده استفاده می شود. در اروپا از ترخون برای طعم دار کردن انواع سسها استفاده می شود. این سسها در سالاد، املت، سوپ و مزه دار کردن انواع گوشتها استفاده می شود ارمنی ها از ترخون به صورت سبزی همراه با وعده های غذایی گوشت و ماهی استفاده می کنند. در آمریکا در سرکه، سس تارتار وغذاهای دریایی استفاده می شود. همچنین از اسانس ترخون در دهه 1980 برای معطر کردن نوشیدنی های غیر الکلی در کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، روسیه و اکراین استفاده می شود.
ترخون در طب سنتی
ترخون در طب سنتی برای افزایش اشتها، محرک هضم و اختلالات دستگاه گوارش و ناراحتیهای معده استفاده می شود. عربها از آن برای رفع بی خوابی استفاده می کنند. همچنین برای بهبود درد دندان، گلو درد و بهبود بریدگی استفاده می شود. در آسیای مرکزی و روسیه ترخون در رفع زخمهای پوستی، التهاب و آلرژی نقش دارد. در آذربایجان به عنوان ضد اسپاسم، ضد نفخ و ملین استفاده می شود. در هند از ترخون برای درمان انواع تب استفاده می شود. بومیان آمریکا از ریشه و برگ ترخون برای مصارف مختلف استفاده می کنند. مواد موثره ترخون سبب کاهش فشار خون و افزایش اسید معده می شود و استفاده از این گیاه به هضم غذا کمک می کند.
خواص درمانی ترخون
ترخون در کاهش قند خون و حساسیت پذیری به انسولین، بهبود خواب و الگوی خواب، افزایش اشتها و کاهش هورمون لپتین، کاهش درد، خواص ضد باکتری و کاهش آلودگی های مواد غذایی نقش دارد.
