معرفی و گیاهشناسی رازیانه
رازیانه یا بادیان به تیره چتریان (Apiaceae) تعلق دارد. این گیاه از قدیمیترین گیاهان دارویی شناخته شده است و در انگليسي به آن Fennel می گویند. رازیانه نماد موفقیت رومیان بود و در طول قرن سیزدهم رازیانه به عنوان یک ادویه سلطنتی در انگلیس محسوب میشد و با انواع خوراکیها برای شاه سرو میگردید. اروپاییان باستان رازیانه را یک گیاه مقدس میدانستند که خواص دارویی زیادی دارد. مصریها، چینیها و هندیها از آن برای درمان مار و عقرب گزیدگی استفاده می کردند.
رازیانه گیاهی علفی و چندساله است. ساقه آن عمودی و به ارتفاع 5/1 تا 2 متر، منشعب، گرد و به رنگ سبز خاکستری است. برگها پنجهای، با حاشیه لوب دار و به رنگ سبز مایل به آبی تا متمایل به خاکستری روشن هستند. گلها كوچك و زردرنگ در انتهاي ساقههای اصلي و فرعي به صورت مجتمع در گل آذین چتر مركب قرار میگیرند. ریشه آن دوکیشکل است و تا عمق نسبتاً زیادی در خاک نفوذ میکند.
میوههای این گیاه استوانهای، به رنگ سبز روشن متمایل به زرد و دارای دو بخش است. هر بخش بیضیشکل، کشیده و در روی آن 5 خط برجسته طولی دیده میشود که در بخش داخلی دانهای سیاهرنگ دیده میشود. میوههای این گیاه بوئی مطبوع و طعمی شیرین دارد ابعاد آن بهطور میانگین طول 6 تا 10 و عرض 2 تا 3 میلیمتر است. دانه رازیانه ادویهای معطر و با طعمی مشابه انیسون است. بذرها وقتی تازه هستند قهوهای یا سبزرنگ هستند و با پیر شدن بذر به آرامی به خاکستری مات تبدیل میشوند.
پراکندگی جغرافیایی رازیانه
رازیانه بومی جنوب اروپا و منطقه مدیترانه و شمال آفریقا است مناطق بزرگی از اروپای مرکزی و جنوبی، کشورهای آسیایی مصر و آرژانتین به کشت این گیاه اختصاص دارد. همچنین این گیاه در مجارستان کشت می شود. رویشگاههای آن در ایران، گرگان، دره هزار، آذربایجان (تبریز)، کردستان، کرمان و خراسان است.
فرآورده های رازیانه
محصولات اصلی رازیانه گیاه سبز یا خشک، میوه خشکشده یا دانه رازیانه و روغن دانه است
گیاه سبز یا خشک رازیانه:
بذر: دانهها بهصورت کامل یا آسیاب شده برای آشپزی استفاده میشود. دانههای باکیفیت دارای طعم تلخ و بوی تند هستند.
اسانس رازیانه: اسانس دانه رازیانه معمولاً از طریق تقطیر با بخار میوه کامل یا خردشده حاصل میشود. روغن تقریباً بیرنگ تا زرد کمرنگ است و در دمای اتاق حالت متبلور دارد، بنابراین ممکن است قبل از استفاده به گرم شدن نیاز داشته باشد. اسانس بوی مطبوع، تند و تلخ با طعم مشخص کافور دارد. از روغن دانه رازیانه عمدتاً برای طعم دادن به مواد غذایی، تنباکو و فراوردههای دارویی، عرقیات، عطرسازی، ضدعفونیکنندهها، حشرهکشها و غیره استفاده میشود. حداکثر میزان مجاز استفاده آن در مواد خوراکی حدود 3/0 درصد و در عطر و لوازمآرایشی 4/0 درصد است. همه اندامهای رازیانه دارای اسانس هستند پس درنتیجه تمام گیاه بوی معطر خاصی دارد. اسانس رازیانه متشکل از 30 نوع ترکیب ترپنوئیدی میباشد که مهمترین آنها عبارتند از آنتول، فنچون و استراگول است. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب انجام می گیرد و بسته به مرحله رسیدگی بذر درصد اسانس تغییر می کند. درصد اسانس در بذرهای سبز (نارس) (31/1 %)، در بذرهای سبز قهوه ای نیمه رس (18/1 %) و در بذرهای کاملا رسیده (قهوه ای)(26/1 %) می باشد. ترکیب شیمیایی اسانس شامل ترانس آنتول (1/84 -1/86 %)، فنچون (13/7-86/8 %)، لیمونن (3 -3/3 %)، متیل چاویکول (5/2 -7/2 %) است.. ترکیبهای فنلی شامل کوئرستین، رزمارینیک اسید، آپیجنین، کلروژنیک اسید، فرولیک اسید و p-کوماریک اسید است.
کاربرد رازیانه در طب سنتی
رازیانه در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی کاربرد دارد. مثلاً هندیها از دانه رازیانه بهعنوان خوشبوکننده دهان و یا ماده اساسی در مخلوط ادویه بنگالی استفاده می کنند در قرون 9 تا 14 ميلادي، براي آن صفات درماني بسياري قائل بودند و حتي از رازیانه برای مداواي بیماریهای رواني استفاده می کردند. سرخپوستان رازیانه را در ادویهای بنام Paan Masala مخلوط کرده و بعد از غذا می جوند تا به هضم غذا کمک کند. ديوسكوريد (پزشك، داروساز و گیاهشناس يوناني) رازيانه زا بهعنوان شیر افزا، قاعده آور و مدر معرفی کرده و اسانس آن را براي چشم مفيد دانسته است در طب چینی رازیانه برای درمان التهاب معده و روده، فتق، سوءهاضمه، شکمدرد، سرفه، اسپاسم و نیز درد شکم نوزاد یا قولنج کاربرد دارد.
اهمیت رازیانه در طب جدید
گیاه رازیانه دارای خواص آنتیاکسیدانی، ضد سرطانی، ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد انگل، ضدالتهاب، ضد درد، ضد دیابت، فعاليت استروژني و درمان دردهای قاعدگی زنان، فعاليت قلبي- عروقي، تقویت ماهیچهها و سیستم حرکتی، تسکیندهنده حالت تهوع، محافظت از کبد، محافظت از دستگاه گوارش و کاهنده چربی خون،اثرات ضد اضطراب، ضد افسردگی و افزایش حافظه است.
