بابونه را بشناس

گیاه‌شناسی بابونه

بابونه (German chamomile) با نام علمیMatricaria chamomilla L. به تیره کاسنی (Asteraceae) تعلق دارد. گیاه بابونه دارای دو گونه شناخته شده به نام بابونه رومی و بابونه آلمانی است. بابونه رومی (Anthemis nobilis L.)، از لحاظ ظاهری شبیه به بابونه آلمانی بوده ولی بین مواد موثره این دو گیاه اختلاف وجود دارد

در ایران جنس Matricaria دو گونه گیاهی علفی یکساله دارد که شامل گونه های M. aurea  و M. chamomilla  است.

بابونه گیاهی علفی و یک‌ساله است. ریشه آن مخروطی شکل و کم و بیش سطحی و در اواخر دوره رویش دارای انشعاب های فراوان است. ارتفاع ساقه بین 50 تا 80 سانتی متر است و ساقه به گل‌آذین‌های کپه‌ای (کاپیتول) منتهی می‌شود. برگها متناوب، منقسم، باریک، کشیده و نیزه ای شکل است و فاقد کرک هستند. گل های بابونه دارای دو نوع گلچه زبانه ای و لوله ای است. گلچه های زبانه ای سفیدرنگ هستند و از نظر جنسی ماده می باشند. گلچه های لوله ای زردرنگ و دو جنسی (نر ماده) هستند میوه فندقه به طول 1 تا 5/1 میلی متر بوده و خاکستری رنگ است. منشأ واقعی بابونه اروپا و آسیای غربی است ولی تقریباً در همه نقاط جهان به‌صورت خودرو دیده می‌شود. این گونه در اروپا، ایران، افغانستان و هند،  آمریکای شمالی و جنوبی، نیوزیلند و استرالیا پراکنده شده است.

مواد مؤثره بابونه

بابونه دارای اسانس و ترکیبهای فنلی است. ترکیبات فنلی شامل فلاونوئیدهای آپی ژنین (Apigenin)، کوئرستین (Quercetin)، پاتولتین (Patuletin) و لوتئولین (Luteolin) هستند. مقدار آپی ژنین /100g mg840 گزارش شده است.

اسانس بابونه به روش تقطیر با آب، تقطیر با بخار آب و حلال استخراج می‌شود و محصول آن اسانسی غلیظ به رنگ آبی تیره یا جوهری است. این اسانس بویی شیرین و علفی دارد در اثر اکسیداسیون ممکن است سبز و سپس قهوه‌ای تیره شود. میزان اسانس در گلهای بابونه از  3/0 تا 5/1 درصد تغییر می کند و بهترین زمان اسانس گیری قبل از شکوفایی گل ها و از گلهای بابونه است. در انواع پرورشی میزان اسانس تا 3 درصد نیز گزارش شده است اجزای اصلی اسانس استخراج شده از گل‌های بابونه شامل، α-بیزابولول (α-bisabolol) و اکسیدهای آن شامل α-بیزابولول اکسید A و B (α-bisabolol oxide A and B) و کامازولن (Chamazulene)،فارنسن،آلفا-فارنسن، بتا-فارنسن، فارنسول و کامازول است. کامازولن در اسانس بابونه وجود ندارد و پیش ماده ی آن (ماتریسین) در هنگام اسانس گیری با روش تقطیر به کامازولن تبدیل می گردد. کامازولن ماده آبی رنگ است.

بابونه در طب سنتی

بابونه به عنوان یک گیاه دارویی ضد التهاب و ضد اسپاسم مطرح است. دمنوش بابونه به دلیل داشتن ترکیبهای فلاونوئیدی در کاهش اسپاسم و التهاب نقش دارد اگر چه در مقایسه با ترکیب کامازولن که در اسانس بابونه وجود دارد اثرات ضد التهابی کمتری نشان می دهد. دمنوش بابونه به دلیل خواص ضد التهاب می تواند در بهبود اسهال، زخم معده، استفراغ و تولید گاز در لوله گوارش مفید باشد. کاهش زخم معده به دلیل ممانعت از تولید اسید معده و رشد باکتری های تولید کننده زخم است.

استفاده از دمنوش بابونه باعث استفراغ و انقباضات رحمی در خانمها می شود، بنابراین برای خانمهای باردار توصیه نمی شود. همچنین در ایجاد واکنشهای آلرژیک نقش دارد.

خواص دارویی بابونه

در طب جدید خواص دارویی بابونه شامل فعالیت ضد باکتری، فعالیت آنتی اکسیدانت، فعالیت ضد التهاب، فعالیت ضد افسردگی، بهبود سندرم پیش از قاعدگی،  بهبود آرتروز زانو، فعالیت آنژیوژنز (ایجاد رگهای خونی جدید)، اثرات حفاظت بافتهای کبدی، فعالیت ضد میکروبی، اثرات ضد دیابت، ضد اسهال و بهبود اختلالات دستگاه گوارش   بابونه تائید شده است.

استفاده از دمنوش بابونه موجب بهبود کیفیت خواب می شود. بر اسا س یک مطالعه افرادی که 270 میلی گرم از عصاره بابونه را به مدت 28 روز مصرف کردندبه میزان یک سوم شب ییداری را کمتر تجربه کردند و 15 دقیقه زودتر به خواب رفتند.

نوشیدن دمنوش بابونه به دلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدانت مثل آپی ژنین، درکاهش ریسک سرطانهای سینه، لوله گوارش، پروستات و رحم مفید است. در مطالعه ای نشان داده شد افرادی که 2 تا 6 بار درهفته از دمنوش بابونه استفاده می کنند ریسک کمتری برای ابتلا به سرطان تیروئید دارند.

نوشیدن دمنوش بابونه می تواند به کاهش میزان قند خون کمک کند. نوشیدن دمنوش بابونه به دلیل اثرات ضد التهاب از آسیب سلولهای لوزالمعده ممانعت می کند. در سلولهای پانکراس یا لوزالمعده انسولین ترشح می شود که مسئول کاهش قند خون می باشد. در یک مطالعه 64 بیماری دیابتی از دمنوش بابونه به مدت 8 هفته و به صورت روزانه استفاده کردند. کاهش قند خون در مقایسه با گروه شاهد که از آب استفاده می کردند مشاهده شد.

اهمیت بابونه در رفع مشکلات پوستی

تیره شدن پوست در اثر هورمون ملانین و در اثر تابش نور آفتاب و یا تغییرات هورمونی در طی دوران بارداری اتفاق می افتد. بابونه به دلیل اثرات قابض و ضد آکنه و روشن کننده در کوچک شدن روزنه های پوست و روشن شدن رنگ پوست نقش دارد. استرس اکسیداتیو در پوست باعث ایجاد خط، چروک و تیره شدن پوست می شود. بابونه حاوی ترکیبات آنتی اکسیدان مثل پلی فنلها و ترکیبهای دیگر است و هنگامی که در سطح پوست استعمال می شود موجب کاهش اثرات پیری و حفاظت پوست بر ضد آسیب ایجاد شده به وسیله رادیکالهای آزاد می شود. بابونه بازیابی سلولها و بافتها را افزایش می دهد و میزان خطوط پوست را کاهش می دهد و پوست را روشن و جوان می کند.