گل محمدی را بشناس

گیاهشناسی گل محمدی

گل محمدی با نام علمی Rosa damascena و نام انگلیسی Damask Rose از خانواده Rosaceae است. کلمه damasena مشتق از داماسکوس یا شهر دمشق پایتخت کشور سوریه است. در ایران این گونه با نام فارسی گل محمدی شناخته می شود و در اروپا به نام رز بلغاری معروف است. از نظر گیاهشناسی درختچه ای چند ساله با انشعابات زیاد و خاردار است. رنگ شاخه ها سبز متمایل به خاکستری است. ارتفاع گیاه بین 1 تا 2 متر است. تراکم، شکل و اندازه خارها متفاوت است. برگها تخم مرغی شکل با تقسیمات شانه ای است. گل آذین به صورت دیهیم است و هر شاخه بین 3 تا 9 گل دارد. گل‌ها صورتی‌رنگ، نیمه پُرپَر و معطر است. تعداد گل در بین ژنوتیپ ها تفاوت دارد. گلها بر روی شاخه های یکساله تشکیل می شود بنابراین هرس شاخه در اواخر زمستان و اوایل بهار ضروری است. گل محمدی معمولا یک بار در سال گل میدهد و احتمالا این گونه هیبرید بین گونه R. Gallica وR. Canica می باشد. گل محمدی در سال دوم گل می دهد و حداکثر میزان گلدهی آن در 3 یا 4 سالگی است. زمان گلدهی از اردیبشت تا خرداد براساس منطقه رویش و رقم تغییر می کند. موطن گل محمدی غرب آسیا و کشورهای ایران، ترکیه و سوریه است و در منطقه مدیترانه پراکنده شده است. علاوه بر ایران گل محمدی در ترکیه و بلغارستان به منظور برداشت فرآورده های گل و استحصال اسانس کشت و کار می شود.

ترکیبهای شیمیایی اسانس

اسانس گل محمدی در گلبرگهای آن وجود دارد. استخراج اسانس با استفاده از حلال ،روشهای مختلف تقطیر مثل تقطیر با آب، تقطیر با بخار و روشهای سنتی عرق گیری انجام می شود. میزان اسانس گل محمدی کمتر از 1/0 درصد است

ترکیبات شیمیایی اسانس شامل آلکان ها، الکل ها و ترپن ها می باشد. تعدادی از از آلکان های شناسایی شده در این گیاه شامل پنتادکان (Pentadecane)، هپتادکان (Heptadecan)، اوکتادکان (Octadecane)، نونادکان (Nonadecane)، ایکوزان (Eicosane) و هنیکوزان Heneicosane)) است. ژرانیول (Geraniol)، لینالول (Linalool)، سیترونلول (Citronellol)، فارنزول (Farnesol)، نرول (Nerol) و میرسن (Myrcene) از ترپنهای موجود در اسانس گل محمدی هستند. فنیل اتیل الکل مهم‌ترین ترکیب معطر گل محمدی است. ژنوتیپ و روش استخراج بر میزان و نوع ترکیبهای گل محمدی اثر دارد.

سایر ترکیب‌های موجود در گل محمدی

در نهنج گل محمدی ترکیبهای تاننی، فلاونوئید و ویتامین C شناسایی شد است.

ترکیبات فنلی موجود در گل محمدی شامل کوئرستین (Quercetin)، کامفرول (Kaempferol)، اسید گالیک و اسید سیرنجیک (Syringic acid) است.

فرآورده های گل محمدی

اسانس گل محمدی

اسانس گل محمدی با نام طلای مایع یا روغن رز (Rose Oil) شناخته می‌شود که در صنایع مختلف مصرف فراوان دارد. این روغن نیمه جامد، زرد کمرنگ دارای طعم و بوی ویژه که در دمای 25 درجه سانتی گراد به حالت چسبنده درمی‌آید و در اثر سرد شدن تدریجی، شکل توده‌ای بلوری به خود می‌گیرد.

گلاب گل محمدی

گلاب مایعی شفاف، روشن با بوی ویژه‌ای از گل محمدی است. طعم آن تلخ و pH اسیدی دارد. برای تهیه گلاب گلبرگهای گل محمدی را تقطیر می کنند و یا از روشهای سنتی استفاده می کنند. در روش سنتی ممکن است از تمام قسمتهای گل شامل گلبرگ، کاسبرگ و نهنج استفاده می کنند.

روغن نهنج رز

نهنج رزحاوی اسیدهای چرب، ویتامین ها، مواد معدنی، پلی فنلها، کارتنوئید و تانن است. مقدار ویتامین C نهنج رز بیشتر از مرکبات است.

غنچه و گلبرگ خشک‌شده

غنچه و گلبرگهای خشک شده به صورت دمنوش، مربا و شربت مورد استفاده قرار می گیرد.

اهمیت گل محمدی در طب سنتی

برخی از ارقام محمدی اثر ملین دارند و در رفع مشکلات گوارشی کودکان، افراد مسن و بیماران موثر است. دم کرده گلبرگهای گل محمدی در بر طرف کردن کم خوابی و بهبود افسردگی موثر است. گل محمدی در درمان بیماریهای تنفسی و پاره ای از سردردها تاثیر دارد.

اهمیت گل محمدی در طب جدید

بر طبق مطالعات انجام شده اثرات ضد میکروب گلاب، اسانس عصاره آبی والکلی بر ضد باکتری های Staphylococcus aureus، Erwinia carotovora، Staphylococcus aureus، Klebsiella pneumoniae، Pseudomonas aeruginosa و قارچ C. albicans تائید شده است. عصاره آبی والکلی گلبرگهای رز اثرات ضد ویروس HIV دارند. ژرانیول اثرات سیتوتوکسیک و مرگ برنامه ریزی شده سلولی را بر ضد سلولهای سرطانی نشان داده است. اثرات آنتی اکسیدانی، ضد درد و ضد التهاب عصاره آبی والکلی گزارش شده است. گل محمدی اثرات ضد افسردگی، ضد پیری و ضد حشره دارد. این گیاه دارای اثرات خواب آور است، به دلیل اثرات ملین در بهبود یبوست و اختلالات گوارشی نقش دارد. در کاهش قند خون و بهبود دیابت نقش دارد. در بهبود بیماریهای کبدی موثر است. بر دستگاه تنفس، سیستم قلبی عروقی و سیستم عصبی اثر دارد. اسانس رز در کاهش درد از طریق آزاد سازی هورمون اندورفین نقش دارد. برای کاهش درد معمولا از روشهای آروماتراپی استفاده می شود. ماساژ شکم با اسانس رز و روغن حامل بادام شیرین در کاهش دردهای قاعدگی در زنان موثر است. روغن رز در کاهش تنش و استرس نقش دارد. در مطالعه ای نشان داده شد که استعمال روغن رز در روی پوست باعث کاهش فشار خون، ضربان قلب و کاهش میزان کورتیزول می شود. همچنین اسانس رز در کاهش افسردگی از طریق رهاسازی دو پامین در مغز در مردان و زنان نقش دارد.

اهمیت گل محمدی در صنایع آرایشی-بهداشتی

از گلاب، اسانس رز و روغن دانه های نهنج رز در صنایع آرایشی و بهداشتی مثل کرم و لوسیون استفاده می شود.

یکی از فرآورده های گل محمدی روغن دانه های نهنج رز است. که به دلیل داشتن اسیدهای چرب ضروری و ویتامین ها و ترکیبهای آنتی اکسیدان به تغذیه و آب رسانی پوست کمک می کند. روغن نهنج رز در آب رسانی، افزایش رطوبت پوست، روشن شدن پوست، تشکیل کلاژن، کاهش التهاب ناشی از اگزما، پسوریازیس، درماتیت و بیماری رزاسه نقش دارد. روغن نهنج رز موجب محافظت پوست در برابر آفتاب می شود. همچنین در کاهش لک و چین و چروک نقش دارد. از روغن نهنج رز به عنوان روغن حامل اسانس استفاده می شود.

اثرات جانبی گل محمدی

در برخی مواردروغن نهنج رز منجر به آلرژی می شود. میوه یا گلبرگهای گل محمدی می تواند عوارض مثل سردرد، اسهال، استفراغ، گرفتگی معده، سنگ کلیه و واکنشهای آلرژیک ایجاد کند. منع مصرف آن برای زنان شیرده و باردار و کودکان توصیه شده است.