گیاهشناسی بابونه
گیاه بابونه دارای دو گونه شناخته شده به نام بابونه رومی و آلمانی است و به تیره آفتابگردان تعلق دارد. بابونه رومی (Anthemis nobilis L.)، از لحاظ ظاهری شبیه به بابونه آلمانی بوده ولی بین مواد موثره این دو گیاه اختلاف زیادی دیده میشود بابونه آلمانی (Matricaria chamomillae) با نامهای مختلفی مثل گل ماتریکاریا (Matricaria flowers)، بابونه کاذب شیرین، بابونه واقعی، بابونه وحشی و بابونه در سراسر دنیا میشناسند. کارل لینه، گیاهشناس و پزشک سوئدی برای اولین بار بابونه را شناسایی و نام Matricaria را به آن داد.
بابونه گیاهی علفی و یکساله است. ریشه آن مخروطی شکل با انشعاب های فراوان است. ارتفاع ساقه اصلی بین 50 تا 80 سانتی متر است. برگها منقسم، باریک، کشیده و نیزه ای شکل است. برگ ها صاف و فاقد کرک هستند و به صورت متناوب روی ساقه قرار می گیرند. گل ها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند. قطر گل های بابونه متفاوت و بین 5/1 تا 3 سانتی متر است. گل های بابونه دارای دو نوع گلچه زبانه ای و لوله ای می باشند. گلچه های زبانه ای سفیدرنگ هستند و تعداد آنها بین 12 تا 18 عدد است. این گلچه ها از نظر جنسی ماده می باشند. گلچه های لوله ای زردرنگ هستند. این گلچه ها دو جنسی (نر ماده) هستند. میوه فندقه به طول 1 تا 5/1 میلی متر بوده و خاکستری رنگ است. این گونه تقریباً در سراسر اروپا، ایران، افغانستان، هند، آمریکای شمالی و جنوبی، نیوزیلند و استرالیا پراکنده شده است.
مواد مؤثره بابونه
میزان اسانس در گلهای بابونه از 3/0 تا 5/1 درصد قبل از شکوفایی کامل گلها است و حداقل اسانس گلهای بابونه 4/0 درصد است اما در انواع پرورشی میزان اسانس تا 3 درصد گزارش شده است اسانس بابونه به روش تقطیر با آب، تقطیر با بخار آب و حلال استخراج میشود و محصول آن اسانسی غلیظ به رنگ آبی تیره است. این اسانس بویی شیرین و علفی دارد و در اثر اکسیداسیون سبز و سپس قهوهای تیره شود بهتر است اسانس در بطریهای تیره و در دمای پایین نگهداری گردد. مقدار اسانس گلها متفاوت و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. اجزای اصلی اسانس استخراج شده از گلهای بابونه شامل آلفا-بیزابولول، آلفا-بیزابولول اکسید A و آلفا-بیزابولول اکسید B، کامازولن، فارنسن،آلفا-فارنسن و بتا-فارنسن است در هنگام اسانس گیری با روش تقطیر کامازولن از ماتریسین ساخته می شود. ترکیبات فنلی بابونه شامل آپی ژنین، کوئرستین و لوتئولین است.
اهمیت بابونه در طب سنتی
اسانس بابونه با استنشاق و یا از طریق پوست جذب میشود. این ترکیبات به پوست نفوذ کرده و وارد جریان خون شده و بهعنوان دارو عمل میکنند. از اسانس بابونه بهطور گستردهای در رایحهدرمانی، ماساژ، انواع کمپرس گرم سرد، حمامهای گرم یا سرد استفاده میشود بابونه از7000 تا 9000 سال قبل از میلاد کشت میشود این گیاه در قرونوسطی مورد استفاده گسترده قرار گرفت. پزشکان قرن شانزدهم و هفدهم از بابونه بهعنوان تب بر استفاده می کردند. آلمانیها و مصری ها بابونه را بهعنوان یک گیاه مقدس میدانند یونانیان باستان، مصریها و رومیها گل بابونه را برای درمان خشکی پوست به کار میبردند و آن را بهعنوان یک نوشیدنی آرامبخش به شکل چای مینوشیدند.
کاربرد بابونه در صنایع مختلف
بابونه بهعنوان غذا و نوشیدنی
از گلهای بابونه برای تهیه چای، دمنوش و لیموناد بابونه استفاده می شود ازعصاره و اسانس گل بابونه برای ایجاد عطر و طعم درمواد غذایی وشیرینیها استفاده می شود. اسانس بابونه بهعنوان رنگ خوراکی در صنایع غذایی قابل استفاده است. اسانس این گیاه خاصیت ضد میکروبی قوی دارد و از آن میتوان بهعنوان نگه دارنده مواد غذایی استفاده کرد
بابونه به عنوان ماده اولیه در صنایع آرایشی و بهداشتی
عصاره یا اسانس گل بابونه به علت اثرات آنتیاکسیدانی و ضد میکروبی طبیعی یک ماده آرایشی ایمن و بدون هیچگونه عوارض جانبی قابلاستفاده است. بابونه بهعنوان دهانشویه برای درمان تحریکات و عفونتهای جزئی دهان و لثه مؤثر است و به همین جهت در ساخت خمیردندانها کاربرد فراوانی دارد اسانس بابونه در ترکیب با سایر اسانسهای گیاهی در ساخت عطرها و ادکلنها در طیف وسیعی استفاده میشود. دم کرده گلهای بابونه در رفع مشکلات پوستی، زخمهای پوستی، روشن شدن پوست و رفع قرمزی پوست موثر است از اسانس و عصاره بابونه در ساخت کرمهای مرطوب کننده و روشن کننده پوست، شامپوهای تقویت موی سر و روشن کننده مو، پمادهای گیاهی، دهانشویه وخمیر دندان استفاده می شود.
