زردچوبه

زرد چوبه با نام علمی Curcuma longa L. از خانواده Zingiberaceae می باشد. نام انگلیسی آن curcuma است و به گیاهان turmeric شهرت دارند. جنس Curcuma دارای 70 گونه است. و در هندوستان و شمال استرالیا می رویند. مهمترین گونه های این جنس Curcuma longa L. و Curcuma aromatica Salisb است. از نظر گیاهشناسی گیاهان علفی چند ساله هستند، ارتفاع این گیاه بین 60 تا 90 سانتی متر است و تا 5/1 متر نیز می رسد. با غده های ریشه ای بزرگ بیضوی یا استوانه ای به رنگ زرد تیره و معطر، ریزوم این گیاه کوتاه و ضخیم است و به دو نوع ریزوم مادری (گرد) و ریزوم فرعی (کشیده) تقسیم می شود. سطح خارجی ریزوم ها زرد یا خاکستری مایل به قهوه ای است.

بوی آن معطر و مخصوص و طعم آن معطر و تلخ است. از هر ریزوم چند ساقه هوایی بیرون می آید، برگهای آن سبز روشن و شبیه برگ موز است و به ظول 5/0 تا 1 متر می رسد، ساقه گلدار از بین برگها خارج می شود گل آذین سنبله و زرد رنگ است. دانه ها ریز و سیاهرنگ هستند و اغلب عقیم هستند

مواد مؤثره

زردچوبه دارای آب (6g/100g)، پروتئین(8.5 g/100g) ، چربی (8.9 g/100g)، کربوهیدرات (69g/100g)، خاکستر(6.8g/100g)، کلسیم (0.2 g/100g)، فسفر (260mg/100g)، سدیم (30mg/100g)، پتاسیم (2000mg/100g)، آهن (47.5mg/100g)، تیامین (0.09mg/100g)، ریبوفلاوین (mg/100g 0.019)، نیاسین (4.8mg/100g)و آسکوربیک اسید (50 mg/100g) است.

گیاه زردچوبه باید دارای 2 درصد اسانس و 5/3 درصد کورکومین باشد. این گیاه دارای ترکیبهای فرار سزکوئی ترپن مثل تومرون؛ آر تورمرون و زینجیبرن؛ مواد رنگی مثل کورکومین، دی متوکسی کورکومین، بیس دس متوکسی کورکومین (محتوای کورکومین باید بین 2 تا 8 % باشد)، ترکیبهای قندی آرابینوز، فروکتوز، گلوکز و نشاسته می‌باشد.

اسانس زردچوبه

ترکیبهای عمده اسانس شامل تورمرون، تورمرول، فلاندرن، کارون و ترکیبات دیگر است. بازده اسانس 3 تا 5 % می‌باشد و با استفاده از روش تقطیر با بخار آب پودر زردچوبه و بعد از گذشت 8 تا 10 ساعت استخراج می‌شود. رنگ اسانس زرد روشن با عطر فلفلی و معطر است. اسانس دارای تورمرون (60 %)، زینجیبرن (25 %)، مقدار کمی آلفا-فلاندرن، دی-سابینن، سینئول و بورنئول می باشد.

ترکیبات شیمیایی اسانس در ریزوم گونه های مختلف زردچوبه

ترکیبهای شیمیایی اسانس	گونه
ar-Turmerone; α-Turmerone, β-turmerone, curumenol	.C. longa L
Camphor, turmerone, curdione, curcumol, 1,8-cineole, xanthorrhizol	C. aromatic
Germacrone, 1,8-cineole, Curzerenone, camphor, curcumenol	C. aeruginosa
myrcene, ar curcumene, camphor	C. amada
Germacrone, β-elemenone, camphor, curzerenone	C. angustifolia
1,8-cineole, camphor	C. caesia
Curzerene, curdione, Epicurzerene	C. zedoaria
ar curcumene, α-terpinolene, xanthorrhizol	C. zanthrrhiza

ترکیبهای فلاونوئیدی

ترکیبهای فلاونوئیدی شامل کورکومین و زینجی برون می باشد، کورکومین دارای فعالیت آنتی اکسیدانت است.

اولئورزین

اولئورزین با استفاده از حلالهایی مثل استون و یا روغن و حلال به کمک دستگاه سوکسله و یا روش پرکولیشن سرد به دست می آید. کورکومین ماده اصلی اولئورزین می باشد و یک سوم اولئورزین با کیفیت از کورکومین تشکیل شده است. عملکرد اولئورزین بسته به گونه زرد چوبه بین 7 تا 15 درصد است.

پراکندگی جغرافیایی

زردچوبه از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی است و توسط ایرانیها به چین و در قرن 16 میلادی به فرانسه و ایتالیا برده شد منشا زردچوبه جنوب هندوستان است. معمولا در مناطق گرم و مرطوب جهان کشت می‌شوند. این گیاه در سطوح وسیعی در کشورهای هندوستان، اندونزی، مالزی، پاکستان، جنوب چین، آفریقا و آمریکا کشت می‌شود.

نیازهای اکولوژیکی

خاکهای حاصلخیز با زهکشی مناسب برای کشت زردچوبه مناسب است. همچنین آبیاری نقش عمده‌ای در افزایش عملکرد زردچوبه دارد.

کشت محصول

تکثیر زردچوبه از طریق ریزوم صورت می‌گیرد بطوریکه از ریزومهای مادر و ریزوم‌های فرعی برای کشت زردچوبه استفاده می شود. استفاده از ریزوم‌های مادری باعث افزایش عملکرد می‌شود. به منظور کشت ریزوم، ریزوم‌هارا نصف کرده و می‌کارند، تاریخ کشت زرد چوبه از اواخر فروردین تا اوایل تیر می‌باشد. از دو روش کرتی و جوی پشته برای کشت زردچوبه استفاده می‌کنند و عملکرد زردچوبه در روش کرتی بالاتر است. فاصله ردیفها 30 تا 90 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. عملکرد گیاه به حاصلخیزی خاک بستگی دارد، بنابراین کود دهی با کود حیوانی و کود شیمیایی در فصل پاییز و قبل از کشت توصیه شده است. بعد از کشت می‌توان از کود شیمیایی استفاده کرد. مبارزه با علفهای‌هرز و آبیاری به موقع از عوامل مهم در افزایش عمکرد است.

برداشت و فراوری محصول

هفت تا نه ماه و یا 10 تا 12 ماه بعد از سبز شدن ریزومها می‌توان به برداشت ریزومها اقدام نمود. اواسط پاییز و اواخر زمستان زمان مناسبی برای برداشت ریزومها است، قبل از برداشت زمین را آبیاری می‌کنند و اندام هوایی گیاه را جدا می‌کنند و نهایتا برداشت ریزومها صورت می‌گیرد.

ریزومهایی که به عنوان بذر انتخاب می‌شود باید تمیز و عاری از هو گونه بیماری باشند، برای نگهداری ریزومهای فوق گودالی در جای خشک و خنک حفر کرده و ریزومها را در آنجا نگهداری می‌کنند. ریزومهایی که به عنوان محصول استفاده می‌شود را باید خشک کنند. رطوبت مجاز ریزومهای خشک شده بین 8 تا 10 درصد است.

اطلاعات تجاری

کشور هندوستان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زردچوبه می‌باشد. فرآورده‌های زرد چوبه به صورت تازه، خشک، پودرشده، روغن و اولئورزین می‌باشد. بزرگترین واردکننده‌های زردچوبه کشورهای ایران، ژاپن، آفریقای جنوبی، سنگاپور، سری‌لانکا، آمریکا، امارات متحده عربی، مالزی، آلمان و بنگلادش می‌باشد.

کاربردها

«صنایع غذایی»

زردچوبه جز اصلی پودرهای کاری (40 تا 50 %) است. پودر کاری برای ادویه دار کردن سبزیجات، گوشت، ماهی، مرغ و تخم مرغ و همچنین طعم‌دار کردن سسها و پنیر استفاده می‌شود. زردچوبه در رنگی شدن و معطر کردن پودر کاری نقش دارد. در کشورهای آسیایی از زردچوبه و ادویه‌های دیگری مثل فلفل، فلفل چیلی گشنیز و زیره سبز در تهیه انواع غذاها و سوپ‌ها استفاده می‌شود. هندوستان از بزرگترین صادر‌کنندگان پودر کاری می‌باشد.

«طب سنتی»

طبع زرد چوبه گرم و خشک است. زرد چوبه در تسکین درد دندان، بازکردن انسداد کبد و خشک کردن زخم ها موثر است. به عنوان ادویه صفرا آور، ضد نفخ، بادشکن، تقویت کننده معده و بر طرف کننده اختلالات کبدی است. در درمان التهابات پوستی و درد روماتیسم مفید است. مصرف بیش از حد زرد چوبه موجب آلرژی، اختلالات گوارشی و اختلالات کبدی می شود. عصاره و اسانس زرد چوبه از رشد انواع باکتری، قارچ و انگل ممانعت می کند و می توان از آنها به عنوان نگهدارنده مواد غذایی استفاده کرد. مصرف روزانه آن به میزان 3 گرم به عنوان دارو بلامانع است. همچنین مصرف زرد چوبه به میزان 8 تا 10 گرم به مدت 3 ماه برای جلوگیری از سرطان اولیه بدون عوارض جانبی است.

خواص دارویی

خواص درمانی تعدادی از گونه های زرد چوبه
کاهنده چربی خون، ضد دیابت، ضد دیابت، ضد چاقی، آنتی اکسیدان، سیتوتوکسیک، محافظت از کبد، ضد باکتری، ضد قارچ و حشره کش	*C. longa*
سیتوتوکسیک، ضد تومور، ضد فیبروز، آنتی اکسیدان، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد دیابت، محافظت از سلولهای قلب	*C. aromatic*
سیتوتوکسیک، ضد تومور، کاهنده قند خون، ضد التهاب، ضد میکروب، ضد قارچ، ضد حشره و ضد لارو	*C. zedoaria*
ضد درد، ضد التهاب، محرک رشد مو، روشن کننده پوست، ضد قارچ، ضد باکتری، آنتی اکسیدان	*C. aeruginisa*
ضد التهاب، آنتی اکسیدان، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد درد، کاهنده چربی و قند خون	*C. zanthorrhiza*
ضد التهاب، ضد تومور، ضد قارچ، محافظت از کبد، آنتی اکسیدان، ضد باکتری، حشره کش و دافع حشرات	*C. amada*

فرآورده‌های دارویی

نام تجاری	شکل دارویی	نام شرکت
کورکوما	قرص	شرکت داروسازی دینه ایران
میکسودین	کپسول	ساخت فرانسه
کورکومکس	کپسول	هلث اید