لیموعمانی
نام علمی لیمو ترش یا لیمو عمانی Citrus aurantifolia (Christm.) است. این گونه از خانواده مرکبات یا Rutaceae بانام انگلیسی Lime است. درختچه ای چند ساله و همیشه سبز به ارتفاع 3 تا 6 متر است. تاج پوشش آن مدور و تا حدی گسترده است. شاخه با انشعابات متعدد است. شاخه های جوان کوتاه به رنگ سبز روشن و دارای خار می باشد. اما شاخه های مسن فاقد خار هستند. برگها متناوب به طول 5 تا 7 سانتی متر، ضخیم، چرمی و براق به اشکال بیضی و تخم مرغی، گلها سفید به ندرت ارغوانی تا سفید است و گل آذین آن به صورت خوشه است. فصل گلدهی آن از اسفند تا خرداد ماه می باشد. میوه گیاه کوچک و به شکل بیضی مدور به قطر 3 تا 6 سانتی متر با پوست نازک به رنگ سبز مایل به زرد است. دانه ها کوچک، گوشتی، تخم مرغی، بیرنگ با سطح صاف است و دارای یک جنین سفید رنگ می باشد نام علمی لیمو ترش یا لیمو عمانی Citrus aurantifolia (Christm.) است.
این گونه از خانواده مرکبات یا Rutaceae بانام انگلیسی Lime است. درختچه ای چند ساله و همیشه سبز به ارتفاع 3 تا 6 متر است. تاج پوشش آن مدور و تا حدی گسترده است. شاخه با انشعابات متعدد است. شاخه های جوان کوتاه به رنگ سبز روشن و دارای خار می باشد. اما شاخه های مسن فاقد خار هستند. برگها متناوب به طول 5 تا 7 سانتی متر، ضخیم، چرمی و براق به اشکال بیضی و تخم مرغی، گلها سفید به ندرت ارغوانی تا سفید است و گل آذین آن به صورت خوشه است. فصل گلدهی آن از اسفند تا خرداد ماه می باشد. میوه گیاه کوچک و به شکل بیضی مدور به قطر 3 تا 6 سانتی متر با پوست نازک به رنگ سبز مایل به زرد است. دانه ها کوچک، گوشتی، تخم مرغی، بیرنگ با سطح صاف است و دارای یک جنین سفید رنگ می‌باشد.
مواد مؤثره
گیاه لیمو ترش داری ترکیبات فرار اسانس ، فلاونوئیدها، کومارین ها، اسیدهای آلی به ویژه اسید سیتریک، املاح و ویتامین ها از جمله ویتامین C و مواد تلخ است. عصاره لیمو ترش محتوی آب (220 کرم)، اسیدهای آمینه و پروتئین (1 گرم)، کربوهیدرات (20 گرم)، فیبر (1 گرم)، قند (1/4 گرم)، چربی (2/0 گرم)، ویتامین A (121 میلی گرم)، ویتامین C (172 میلی گرم)، ویتامین E (5/0 میلی گرم)، ویتامین K (5/1 میلی گرم)، تیامین (1/0 میلی گرم)، نیاسین (3/0 میلی گرم)، ویتامین B6 (1/0 میلی گرم)، فولات (2/24 میلی گرم)، پنتوتنیک اسید (3/0 میلی گرم)، کولین (3/12 میلی گرم)، بتائین (5/0 میلی گرم)، کلسیم (9/33 میلی گرم)، آهن (2/0 میلی گرم)، منیزیم (4/19 میلی گرم)، فسفر (9/33 میلی گرم)، سدیم (8/4 میلی گرم)، زینک (2/0 میلی گرم)، مس (1/0 میلی گرم)، سلنیم (2/0 میلی گرم) و خاکستر (8/0 میلی گرم) است.
اسانس
به منظور استحصال اسانس از پوست میوه، برگ، اندام هوایی و یا پودر لیمو عمانی استفاده می شود روش اسانس گیری روش تقطیر با آب به مدت 3 ساعت و یا روش تقطیر با بخار آب است. ترکیب شیمیایی اسانس شامل لیمونن، آلفا-ترپینئول، گاما-ترپینن، ترپینولن، 8،1-سینئول و لینالول است. در اسانس C. aurantifolia ترکیبهای لیمونن (4/58 %)، بتا-پینن (4/15 %)، بتا-ترپینن (5/8 %) و سیترال (4/4 %) جز ترکیبهای عمده اسانس هستند.
در پوست میوه C. aurantifolia دو ترکیب عمده لیمونن (3/39 %) و بتا-پینن (4/28 %) شناسایی شده است. در برگ C. aurantifolia ژرانیال (4/19%)، لیمونن (4/16 %)، نرال (4/11 %)، نرول (5/9 %)، ژرانیول (5/7 %)، ژرانیل استات (6/6 %) جز ترکیبهای عمده هستند.
در مطالعه دیگری ترکیبهای لیمونن (7/32 %)، لینالول (1/20 %)، سیترونلال (5/14 %)، سیترونلل (2/14%) در برگ C. aurantifolia مشاهده شد و در پوست میوه لیمونن (5/77 %) به عنوان ترکیب عمده اسانس بود. در مطالعه دیگری در اسانس گونه C. aurantifolia ترکیبهای آلفا-فلاندرن (5/48 %) و پارا-سیمن (5/16 %) شناسایی شد. فلاونوئیدهای جنس سیتروس شامل آپیژنین، روتین، کوئرستین، کامپفرول، nobiletin، hesperidin، hesperitin، neohesperidin است. اروتن، لوتئین، زآگزانتین و کریپتوگزانتین است.
اطلاعات تجاری
70% از تولید گونه‌های مختلف Citrus در آمریکا، برزیل و کشورهای مدیترانه انجام می‌شود و هند بزرگترین تولیدکننده ارقام مختلف لیمو است. ایران مقام اول تولید لیموعمانی در کشورهای حوزه مدیترانه است.
پراکندگی جغرافیایی
گیاه لیمو بومی جنوب و جنوب غرب آسیا است و در کشورهای آمریکا اسپانیا، مراکش، آفریقای جنوب، ژاپن، هند، برزیل، ترکیه و کوبا کشت و کار می‌شود. این گیاه در استانهای فارس شهرستانهای شیراز و جهرم و هرمزگان شهرستانهای بندرعباس و میناب و کرمان (شهرستانهای جیرفت و کهنوج ) و همچنین استاد سیستان و بلوچستان کشت و کار می‌شود.
نیازهای اکولوژیکی
لیمو ترش گیاهی آفتاب دوست است و برای رشد مناسب نیاز به نور کافی دارد. در زمان میوه دهی نیاز به 10 ساعت نور خورشید دارد. به دلیل اینکه لیمو ترش گیاه مناطق گرمسیری است نسبت به سرما و دمای زیر صفر درجه حساس است. دمای مناسب برای رشد این گیاه دمای 18 تا 27 درجه سانتیگراد است. خاک غنی، سبک و زهکشی شده برای رشد گیاه مناسب است و برای رشد به آبیاری متوسط نیاز دارد.
کاشت محصول
برای کشت دانه‌های لیموترش، دانه‌های سالم را 48 ساعت در آب خیس می‌پکنند و سپس در گلدانهایی محتوی خاک پرلیت، کوکوپیت یا پیت موس کشت می‌شود و سپس آبیاری صورت می‌گیرد روی گلدانها را با کیسه نایلونی پوشانده و گلدانها را در جای گرم و مقابل نور آفتاب قرار می‌دهند. بعد از جوانه زدن بذرها کیسه نایلونی از روی گلدانها برداشته شود. بعد از رشد گیاهان و تولید نهال ، نهالها را در گودالهایی به عمق 50 تا 100 سانتی‌متر و قطر دهانه 80 تا 100 سانتی متر کشت می‌کنند. هرس شاخه‌های نرک و خشک و هرس ریشه‌ها به منظور تحریک ریشه‌زایی قبل از کشت نهالها ضروری است. استفاده از کود دامی و کودهای شیمیایی فسفر و پتاسیم و همچنین کودهای میکرو قبل از کشت نهالها ضروری است.
برداشت و فرآوری محصول
برداشت لیمو ترش زمانی که رنگ میوه ها از سبز تیره به سبز روشن تغییر پیدا می کند به وسیله دست و با دستکش محافظ صورت می گیرد. میوه های زرد رنگ عمر برداشت کوتاهی دارند. برای برداشت از ظروف پلاستیکی یا کیسه های مخصوص استفاده می شود. از مخلوط کردن میوه های به زمین افتاده و خراش دار با میوه های تازه بایستی خودداری شود. میوه ها نباید به مدت طولانی در باغ باقی بمانند. در مرحله بعد لیموها بر اساس رنگ و اندازه درجه بندی می شوند. همچنین به منظور بهبود ظاهر میوه و محافظت از سطح میوه عملیات واکس زنی در روی سطح پوست میوه انجام می گیرد. سپس میوه ها در مسیر جریان هوا قرار می گیرند تا واکس آنها خشک شود.
انواع فرآورده های لیمو ترش شامل آب لیمو، آب لیموی تغلیظ شده، لیمو عمانی و اسلایس خشک لیمو ترش می باشد. آب لیمو فرآورده تخمیر نشده ای است که از آندوکارپ میوه تازه، رسیده و سالم لیمو ترش به دست می آید و pH آن بین 3/2 تا 8/2 است. آب لیموی تغلیظ شده از تغلیظ آب لیمو به دست می آید و pH آن بین 2/1 تا 8/2 است.
لیمو عمانی از خشک کردن لیموی تازه به روش صنعتی و یا سنتی حاصل می شود. رنگ لیمو عمانی خردلی، قهوه ای روشن و سیاه است و به عنوان چاشنی در غذاهای ایرانی استفاده می شود. اسلایس لیمو ترش توسط خشک کردن در هوای داغ در دستگاه خشک کن کابینتی فرآوری می شود.
کاربردها
میوه لیمو ترش به صورت تازه و خشک شده، پرک و پودر به عنوان عطر و چاشنی در صنایع مختلف غذایی و و اسانس آن در صنایع غذایی و صنایع آرایشی و بهداشتی کابرد دارد. در صنایع داروسازی از اسانس آن در ساخت صابون، دارو، عطر، کرم مو، روغن بدن و همچنین فرآوردهای خانگی بهداشتی استفاده می شود.
«صنایع غذایی»
میوه های لیمو به صورت تازه یا فرآوری شده مورد استفاده قرار می گیرند. عصاره لیمو ترش برای معطر کردن انواع نوشیدنی مصرف می شود. از میوه های لیمو ترش برای تهیه مارمالاد، مربا، ترشی، ژله و آب نبات نیز استفاده می شود. از اسانس آن به عنوان طعم دهنده در نوشیدنی ها و غذاها استفاده می شود از پوست تازه لیموترش برای معطر کردن غذا و کیک و طعم‌دار کردن مرغ استفاده می‌شود.
خواص دارویی
«طب سنتی»
لیمو عمانی مقوی معده است و ضد نفخ، اشتها‌آور و ضدعفونی‌کننده است. مسکن سردرد است و در رفع سرفه و سرماخوردگی و عفونتهای دندان و دهان استفاده می‌شود.
- ضد سرطان و فعالیت سیتوتوکسیک
- ضد میکروب و باکتری
- ضد قارچ و ممانعت از تولید آفلاتوکسین
- آنتی اکسیدان
- بهبود زخم و جراحت
- ضد التهاب
- کاهش چربی خون
- ضد حصبه
- محافظت از کبد
- ضد چاقی
فراورده‌های دارویی
نام تجاری | شکل دارویی | نام شرکت |
کپسول نرم لیمو ترش | کپسول | باریج اسانس |
محلول خوراکی لیمو ترش | قطره | باریج اسانس |
قطره خوراکی لیمو ترش | قطره | زردبند |
