گیاهشناسی هل
گیاه هل با نام علمی Elettaria cardamomum از خانواده زنجبیل Zingiberaceae است از نظر گیاهشناسی گیاهی علفی و چند ساله با ساقه زیر زمینی منشعب و نسبتا طویل است، دارای ساقه های متعدد به ارتفاع 3 متر می باشد. دارای یک تا دو ساقه گل دهنده به ارتفاع یک متر می باشد. برگهای خطی سر نیزه ای به طول 60 تا 70 سانتی متر است. گلها سفید یا سبز روشن و در قسمت مرکز بنفش رنگ و به صورت پانیکول می باشد. میوه ها به طول 1 تا 2 سانتی متر است و به صورت کپسول سه خانه است. در هر میوه بین 15 تا 20 دانه به رنگ قهوه ای تیره، زاویه دار و معطر دارد. دو نوع هل سبز و یا سفید وجود دارد که دارای میوه های بیضوی و بیضوی دراز است. گونه ای دیگری با نام علمی Amomum subulatum وجود دارد که از نظر شکل ظاهری میوه شبیه هل است اما عطر کمی دارد و به هل باد، هل سیاه یا هل نپالی معروف است. گونهElettaria cardamomum در مناطق گرم و مرطوب جهان به خصوص هندوستان و مالزی می روید و در کامبوج و سیلان (سری لانکا)، مالزی، لائوس، گواتمالا، السالوادور کشت و کار می شود. اما در ایران نمی روید و کاشته نمی شود
مواد موثره هل
دارای ترکیبهای فنلی، تانن، ترپنوئید، فلاونوئید استرول، اسانس، روغن، پروتئین، اکسالات کلسیم و سیلیس است.
اسانس هل
روش متداول برای جدا سازی اسانس روش تقطیر با بخار آب به مدت 2 تا 3 ساعت است. اسانس به رنگ زرد روشن یا بیرنگ است. درصد اسانس بسته به اندام مورد استفاده متفاوت است. اسانس در دانه، کپسول و پوسته آن یافت می شود. درصد اسانس بذر بین 4/3 تا 6/8 و درصد اسانس کپسول خشک بین 2/5 تا 3/11 است. درصد اسانس پوسته در حدود 2/0 درصد است.
مهمترین ترکیبهای شیمیایی اسانس شامل آلفا-ترپینیل استات، 8،1-سینئول، آلفا-ترپینئول، لیمونن، آلفا-پینن و بتا-پینن می باشد. ترکیبهای مونرپنی در هل کشت شده در هند بیشتر است و میزان ترکیبهای سزکوئی ترپن در هل کشت شده در گواتمالا افزایش می یابد. ترکیبهای عمده در اسانس هل سبز شامل آلفا-ترپینیل استات (37/72 %) و 8،1-سینئول (16/10 %) و ترکیبهای اصلی اسانس هل سیاه شامل 8،1-سینئول (50/65 %)، آلفا-ترپینئول (30/3 %)، لیمونن (60/3 %)، آلفا-پینن (78/2 %) و بتا-پینن (34/3 %) است. ترکیب شیمیایی اسانس در روش تقطیر با آب شامل 8،1-سینئول (6/25 %)، لینالول (3/6 %) و آلفا-ترپینیل استات (7/40 %) بود.
ترکیبهای فنلی هل
در عصاره اتانولی هل ترکیبهای فنلی شامل اسید های فنلی، رزمارینیک اسید، کافئیک اسید و فرولیک اسید و ترکیبهای فلاونوئیدی شامل کامپفرول، و کوئرستین شناسایی شد.
اطلاعات تجاری هل
هند بزرگترین تولید کننده و صادر کنند و مصرف کننده هل می باشد. بعد از هند، گواتمالا و کشورهای تانزانیا، سری لانکا، السالوادور، ویتنام، لائوس و کامبوج از تولید کنندگان هل می باشند. بر اساس اطلاعات سایت Trade mapبزرگترین کشورهای صادرکننده هل گواتمالا، اندونزی، هند، نپال و هلند می باشد. بزرگترین وارد کننده های هل کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی، چین، هند، ایالات متحده آمریکا، بنگلادش، آلمان، مصر و هلند است.
کاربردهای هل
هل در صنایع غذایی
یونانیان و رومیان قدیم از هل در داروها، عطر و غذا استفاده می کردند. اسانس هل در صنایع غذایی، صنایع دارویی، عطر سازی و نوشابه سازی به کار می رود و به عنوان عامل طعم دهنده و ضد نفخ می باشد. در کشورهای عربی و هند برای معطر کردن چای و قهوه استفاده می شود. در کشورهای اسکاندیناوی، روسیه و آلمان به عنوان طعم دهنده کیک، کلوچه و سوسیس استفاده می شود. در صنایع غذایی به عنوان طعم دهنده گوشت و سوپهای کنسروی استفاده می شود. وایکینگ ها در سفر به هند ادویه هل را کشف و در فستیوالهای کیک پزی از آن استفاده می کردند. از ترکیب پودر هل و زنجبیل، میخک و زیره سیاه در درمان اختلالات گوارشی استفاده می کنند. جویدن میوه هل در رفع بوی بد دهان موثر است و اختلالات گوارشی و حالتهای تهوع و استفراغ را بهبود می بخشد.
خواص دارویی هل
هل در طب سنتی
دارای طبیعت گرم و خشک است. باد شکن، ملین، محرک، مقوی معده، اشتها آور و خوشبو کننده دهان است، قاعده آور و مسکن درد می باشد در صنایع دارویی به عنوان عامل ضد نفخ، طعم دهنده و محرک استفاده می شود. استفاده از هل در سیگار و یا خوردن یک یا دو عدد هل می تواند عادت به سیگار را در افراد سیگاری کاهش دهد.
اهمیت هل در طب جدید
هل دارای خواص ضد نفخ، آنتی اکسیدان، ضد عفونی کننده، کاهش فشار خون، محافظت از دستگاه گوارش و بهبود بیماریهای گوارشی، تقویت معده، بهبود بیماریهای قلبی، ضد اسپاسم، ضد التهاب، ضد زخم، ضد باکتری های (Staphylococcus aureus، Listeria monocytogenes، Echerichia coli و Pseudomonas aeruginosa) و ضد قارچهای (Candida spp، S. cerevisiae)، ضد سرطان (ضد تکثیر سلولی و القا کننده مرگ برنامه ریزی شده سلولی)، ضد درد و ضد افسردگی است.
هل و کاهش فشار خون
استفاده از 3 گرم پودر هل در 20 فرد بالغ بعد از گذشت 12 هفته باعث کاهش معنی دار فشار خون شد. احتمالا کاهش فشار خون به ترکیبهای آنتی اکسیدان و اثرات ادرار آور هل بستگی دارد.
اثرات ضد سرطان هل
در مطالعه ای که روی موشها انجام شده است استفاده روزانه 500 میلی گرم از پودر هل موجب کاهش سرطان به میزان 29 درصد در مقایسه با 90% در گروه شاهد گردید. احتمالا هل در فعال شدن تعدادی از آنزیمها و فعال شدن سلولهای کشنده سرطان نقش دارد.
اثرات ضد التهاب هل
ترکیبهای آنتی اکسیدان هل مسئول خواص ضد التهاب آن هستند و موجب محافظت سلولها از آسیب و توقف التهاب می شوند. در مطالعه انجام شده در موشها، استفاده از 50 تا 100 میلیگرم از عصاره هل بازدارنده حداقل چهار جز التهاب است. همچنین هل در کاهش التهاب کبد ناشی از رژیم غذایی با کربوهیدرات و چربی بالا نقش دارد. مکمل های حاوی هل موجب افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی به میزان 90% در انسانها می شود.
بهبود اختلالات دستگاه گوارش و زخم معده با هل
در مطالعه آزمایشگاهی انجام شده در موشها، استفاده از عصاره هل و سایر ادویه ها همچون زردچوبه و زنجبیل موجب کاهش تشکیل زخم معده القا شده به وسیله آسپرین می شود. همچنین استفاده از عصاره هل به تنهایی در کاهش اندازه زخم معده به میزان 50 % می شود. استفاده از 5/12 میلی گرم از عصاره هل در کاهش زخم معده موثر است. هل موجب محافظت معده بر ضد باکتری Helicobacter pylori می شود.
بهداشت دهان و دندان و بهبود تنفس با هل
خوردن دانه های هل و یا جویدن آدامس هل در بهداشت دهان و دندان نقش دارد. عصاره هل ازبین برنده پنج باکتری ایجاد کننده عفونت های دهانی است. همچنین هل تعداد باکترهای بزاق را به میزان 50% کاهش می دهد.
