خواص دارویی ترخون

گیاهشناسی ترخون

گونه ترخون (Artemisia dracunculus L.) با نام انگلیسی Tarragon متعلق به خانواده Asteraceae است. دارای سه واریته به نام ترخون فرانسوی یا آلمانی (واریته درانکولوس)، ترخون روسی (واریته ردوسکی) و ترخون اسپانیایی است. ترخون فرانسوی تتراپلوئید و عقیم است و به وسیله روشهای غیرجنسی تکثیر می شود. رقم ترخون روسی دارای سیتوتیپ های مختلف است به دلیل پلی پلوئیدی تنوع فیتوشیمیایی و مورفولوژیک قابل ملاحظه ای نشان می دهد. از نظر گیاهشناسی دارای ریزوم ریشه ای مستقیم و بلند به طول 20 تا 30 سانتی متر است که انشعابهای افقی به نام استولون به طول 5 تا 15 سانتی متر از آن خارج می شود. ارتفاع گیاه به طول 80 تا 150 سانتی متر است و قسمتهای فوقانی ساقه سبز رنگ و قسمت های انتهایی چوبی و قهوه ای رنگ است. برگها باریک و بلند به طول 3 تا 8 سانتی متر و عرض 5/0 تا 2/1 سانتی متر است. کناره برگ صاف و بدون دندانه و گیاه فاقد کرک است برگ ها دارای کرکها و حفره های ترشحی است که اسانس در آنها انباشته می شود و حفره های ترشحی محل اصلی تجمع اسانس است. گلها فراوان و به صورت خوشه است. رنگ گلها زرد یا قهوه ای تیره و گلدهی در اواخر بهار تا اوایل تابستان صورت می گیرد و در فاصله 10 تا 15 روز همه گلها ظاهر می شوند. میوه آن فندقه است. این گونه در شمال غرب آمریکا، اروپای مرکزی و نواحی معتدله آسیا شامل ایران، قفقاز، سیبری، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، ارمنستان، آناتولی، عراق، هیمالیا و تبت پراکنده شده است و در جنوب اروپا، روسیه و ایالات متحده کشت می شود.

مواد موثره ترخون

مهمترین ترکیبهای شیمیایی ترخون شامل اسانس، کومارین، فلاونوئید و اسیدهای فنلی است. اندام هوایی دارای اسانس است زمان جمع آوری و منطقه جمع آوری بر نوع و میزان ترکیبات اثر می گذارد و مقدار اسانس بین 5/0 تا 8/2 درصد؛ 15/0 تا 1/3 درصد ؛42/1 تا 53/2 و 48/0 تا 54/0درصد است. ترکیب اصلی ترخون روسی ترپینن-4-ال، سابینن و الیمیسین است و استراگول ترکیب عمده ترخون فرانسوی است که مقدار آن به بیش از 82 % می رسد. سایر ترکیبها شامل آلفا-پینن، بتا-پینن، کامفن، سیمن، سابینن، میرسن و لیمونن است

مهمترین اسیدهای فنلی شامل کلروژنیک اسید، سیرینجیک اسید، کافئیک اسید و فلاونوئید کوئرستین و Herniarin به عنوان کومارین غالب است.

کاربردهای ترخون

ترخون صنایع غذایی

ترخون فرانسوی طبعی سرد، شیرین با طعم شبیه به انیس و ریحان و تندی کم دارد. اما ترخون روسی عطر تند و تیزی دارد و طعم آن شبیه به انیس نیست. از ترخون برای طعم دار کردن تخم مرغ، مرغ، ماهی، سبزیجات و سسها استفاده می شود. مردم اروپا از گیاه ترخون در قرن شانزدهم به عنوان ادویه مخصوص گوشت استفاده می کردند. ادویه حاصل از اندام هوایی در تهیه سس، سالاد و ترشی به عنوان طعم دهنده استفاده می شود. در اروپا از ترخون برای طعم دار کردن انواع سسها استفاده می شود. این سسها در سالاد، املت، سوپ و مزه دار کردن انواع گوشتها استفاده می شود ارمنی ها از ترخون به صورت سبزی همراه با وعده های غذایی گوشت و ماهی استفاده می کنند. در آمریکا در سرکه، سس تارتار و غذاهای دریایی استفاده می شود. همچنین از اسانس ترخون در دهه 1980 برای معطر کردن نوشیدنی های غیر الکلی در کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، روسیه و اکراین استفاده می شود.

ترخون در طب سنتی

ترخون در طب سنتی برای افزایش اشتها، محرک هضم و اختلالات دستگاه گوارش و ناراحتیهای معده استفاده می شود. عربها از آن برای رفع بی خوابی استفاده می کنند. همچنین برای بهبود درد دندان، گلو درد و بهبود بریدگی استفاده می شود. در آسیای مرکزی و روسیه ترخون در رفع زخمهای پوستی، التهاب و آلرژی نقش دارد. در آذربایجان به عنوان ضد اسپاسم، ضد نفخ و ملین استفاده می شود. در هند از ترخون برای درمان انواع تب استفاده می شود. بومیان آمریکا از ریشه و برگ ترخون برای مصارف مختلف استفاده می کنند. مواد موثره ترخون سبب کاهش فشار خون و افزایش اسید معده می شود و استفاده از این گیاه به هضم غذا کمک می کند.

خواص دارویی ترخون

در مقالات مروری خواص دارویی زیر برای ترخون ذکر شده است.:

– فعالیت ضد یاکتری

– فعالیت ضد قارچی

– فعالیت ضد التهاب

– فعالیت حفاظت از کبد

– کاهش قند خون و ضد دیابت

– کاهش چربی خون

– فعالیت آنتی اکسیدانت

– رفع اختلالات دستگاه گوارش شامل معده و کبد

– خواص ضد درد و ضد افسردگی

– فعالیت ضد تومور و تقویت سیستم ایمنی

– تنظیم هورمونهای تیروئید

– کنترل صرع

کاهش قند خون و افزایش حساسیت به انسولین

عواملی مثل التهاب و رژیم غذایی موجب مقاومت به انسولین و افزایش قند خون سلولها می شود. ترخون در افزایش حساسیت سلولها به انسولین نقش دارد. عصاره ترخون روسی موجب کاهش مقاومت سلولها به انسولین، ممانعت از اختلالات متابولیکی و انباشتگی چربی در ماهیچه و کبد در موشها می شود. استفاده از 1000 میلی گرم ترخون قبل از صبحانه و شام موجب کاهش ترشح انسولین و متعادل سازی میزان قند خون می شود.

افزایش میزان اشتها و کاهش سطح لپتین با ترخون

کاهش اشتها در اثر افزایش سن، افسردگی و شیمی درمانی صورت می گیرد. بی اشتهایی موجب سو تغذیه و کاهش کیفیت زندگی می شود. متعادل نبودن هورمونهایی نظیر لپتین و گریلین (ghrelin) در کاهش اشتها نقش دارد. گریلین به عنوان هورمون گرسنگی و لپتین به عنوان هورمون سیری مطرح است و افزایش سطح گرلین در القا گرسنگی و افزایش لپتین در ایجاد سیری موثر است. در موشها عصاره ترخون در کاهش ترشح انسولین و لپتین وافزایش اشتها نقش دارد. در رژیم غذایی پرچرب عصاره ترخون در افزایش اشتها نقش دارد.

خواص ضد باکتری ترخون و ممانعت از عفونتهای ایجاد شده با باکتری های مواد غذایی

اسانس ترخون در کنترل باکتریهای E. coli و Staphylococcus aureus نقش دارد. در مطالعه ای پنیر ایرانی با 15 تا g/ml µ1500 تیمار شدند. اسانس ترخون مانع از رشد باکتریها در روی پنیر گردید. بنابراین اسانس ترخون به عنوان نگه دارنده مواد غذایی مطرح است.

اطلاعات تجاری ترخون

مهمترین کشورهای تولیدکننده ترخون کشورهای فرانسه، ایتالیا، آلمان، آمریکا (ایالت کالیفرنیا) و مجارستان است.