گیاهشناسی سیاهدانه
گونه Nigella sativa با نام فارسی سیاهدانه و نام انگلیسی black cumin از خانواده آلاله است است. از نظر گیاهشناسی، ارتفاع گیاه به 20 تا 30 سانتی متر می رشد. برگهای آن منقسم و نخی شکل و گلهایش منفرد دارای 5 تا 10 گلبرگ و به رنگ آبی روشن دیده می شود. سطح گیاه پوشیده از کرکهای ظریف یا کاملا بی کرک است، میوه کپسول و دارای تعدادی دانه سیاه است. دانه اش تیره رنگ و دارای بوی مخصوص شبیه بوی زیره است. زمان گل دادن آن آخر اردیبهشت تا تیر ماه است. زنبور عسل به نوش آن علاقه دارد. این گونه بومی جنوب و جنوب غرب آسیا است و در منطقه مدیترانه، اروپای مرکزی و غرب آسیا کشت و کار می شود
مواد موثره سیاهدانه
اسانس سیاهدانه
برای اسانس گیری از سیاهدانه از روشهای تقطیر با بخار آب و یا سوکسله و حلال استفاده می شود. استفاده از حلال و روش سوکسله باعث افزایش بازده اسانس می شود. در اسانس گونه Nigella sativa ترکیبهای تیمو کینون و مشتقات تیمو کینون، آلفا-پینن، بتا-پینن، پارا-سیمن، لیمونن، آلفا-توژن، تیمول، کارواکرول، و ترکیبهای دیگر شناسایی شده است
ترکیب شیمیایی روغن سیاهدانه
اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع ترکیب عمده روغن سیاهدانه را تشکیل می دهند و شامل لینولئیک اسید، اولئیک اسید و پالمیتیک اسید است. روغن سیاهدانه دارای اسیدهای چرب امگا3، 6 و 9 است. علاوه بر اسید چرب، فیتو استرولها در روغن سیاهدانه شناسایی شده اند.
سیاهدانه دارای پتاسیم، آهن، مس، ویتامین E و ویتامین های گروه B است.
سیاهدانه در طب سنتی
سیاهدانه در طب سنتی برای درمان آسم، فشار خون، دیابت، التهاب، سرفه، برونشیت، سردرد، اگزما، تب، سر گیجه و آنفلونزا استفاده می شود. همچنین بذور سیاه دانه خاصیت ضد نفخ، ادرار آور و محرک دارند
خواص دارویی سیاهدانه
مهمترین خواص سیاهدانه شامل خواص آنتی اکسیدانی، کاهنده التهاب، افزایش سیستم ایمنی، محافظت از مغز، کاهش کلسترول و فشار خون، تنظیم سطح قند خون است. آنتی اکسیدانها سلولهای مختلف را از آسیب رادیکالهای آزاد اکسیژن محافظت می کنند. رادیکالهای آزاد موجب آسیب اکسیداتیو می شوند و خطر بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان و دیابت را افزایش می دهند. به نظر می رسد تیموکینون مسئول خواص آنتی اکسیدانی سیاهدانه باشد. التهاب نیز همچون استرس اکسیداتیو خطر بیماریهای قلبی عروقی، سرطان و دیابت را افزایش می دهد. سیاهدانه موجب افزایش تعداد گلبولهای سفید خون و بالا رفتن سیستم ایمنی می شود. در یک مطالعه به کودکان دارای اختلالات خونی 2 گرم سیاهدانه به غذای روزانه آنها اضافه شد. تعداد گلبولهای خون و کاهش مارکرهای استرس اکسیداتیو بعد از گذشت 3 ماه مشاهده شد. التهاب مغز نقش مهمی در بیماریهای عصبی مثل پارکینسون، آلزایمر، افسردگی، آماس مغز دارد. احتمالا تیموکینون در کاهش التهاب مغز نقش دارد. استفاده از 500 میلی گرم سیاهدانه به مدت 9 هفته موجب افزایش ادراک، شناخت، توجه و حافظه می شود. بالا بودن فشار خون و کلسترول خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را افزایش می دهد. مطالعات انجام شده نشان می دهد که مصرف روزانه 2 تا 3 گرم سیاهدانه به مدت 8 تا 12 هفته باعث کاهش کلسترول کل وکلسترول بد (LDL) می شود احتمالا سیاهدانه در کاهش فشار خون و افزایش کلسترول خوب (HDL) موثر باشد. سیاهدانه در کاهش قند خون نقش دارد. مصرف روزانه یک گرم سیاهدانه به مدت 8 هفته در افراد دیابتی نوع 2 موجب کاهش معنی دار قند خون گردید. احتمالا سیاهدانه موجب افزایش قند خون و افزایش حساسیت سلولها به انسولین می شود. علاوه بر آن فعالیت ضد سرطانی سیاهدانه، افزایش باروری در مردان، بهبود آسم و بیماریهای تنفسی، فعالیتهای ضد میکروب، ضد ویروس و ضد قارچ، بهبود عملکرد کلیه و زخمهای معده برای سیاهدانه ذکر شده است.
خواص سیاهدانه برای زنان
در طب سنتی روغن سیاهدانه برای سلامت دستگاه تنفس، عملکرد قلب، بهبود سردرد، بهبود دیابت، دردکمر، کاهش کلسترول خون، کاهش وزن، کاهش درد مفاصل، اگزما و جوشهای پوستی، کنترل عفونت هلیوباکتر و سلامت سیستم تولید مثل استفاده می شود.
سیاهدانه داری خواص ضد میکروب است برای مثال سیاهدانه از رشد قارچ C. albicans که مسئول عفونتهای قارچی در زنان است می کاهد. روغن سیاهدانه با باکتریهای مضر روده مبارزه می کند. نشانه هایی همچون تولید گاز، نفخ، اسهال و هضم دشوار ناشی از رشد نامناسب باکتری هلیوباکتر است. روغن سیاهدانه همراه با عسل موجب کاهش رشد باکتری هلیو باکتر می شود و منجر به بهبود عملکرد روده می شود. روغن سیاهدانه به دلیل خاصیت ضد التهاب و ضد باکتری در کاهش کرامپ (گرفتگی معده) تولید گاز و نفخ نقش دارد.
سیاهدانه در بهبود بیماریهای روماتیسم و التهاب نقش دارد. در مطالعه انجام شده بر روی زنان مبتلا به بیماری روماتیسم (التهاب مفاصل) گزارش شد که مصرف 1 گرم روغن سیاهدانه به مدت یک ماه موجب کاهش مارکرهای التهاب در خون می شود. احتمالا تیموکینون مسئول اثرات ضد التهابی است.
روغن سیاهدانه با تنظیم سیستم ایمنی بدن باعث بهتر شدن آلرژهای فصلی می شود. استفاده از روغن سیاهدانه به مدت 6 هفته التهاب و سوزش بینی را کاهش می دهد. روغن سیاهدانه پاسخ های التهابی ششها را تعدیل می کند. تیموکینون یکی از ترکیبهای شیمیایی اسانس سیاهدانه در آزاد سازی هیستامین و کاهش التهاب دستگاه تنفسی نقش دارد.
سیاهدانه با کاهش قند خون و متابولیسم کربوهیدرات در بدن و همچنین به دلیل داشتن فیبر و ایجاد احساس سیری می تواند در کاهش وزن مفید باشد.
سیاهدانه در درخشندگی مو، جلوگیری از ریزش مو، ممانعت از شوره سر، آبرسانی به مو، جلوگیری از سفید شدن پوست (به دلیل داشتن مواد معدنی و ویتامین ها) و رشد موهای ابرو و مژه نقش دارد.
سیاهدانه موجب افزایش رشد مو و ضخیم شدن موها می شود، ماساژ سر با روغن سیاهدانه به تنهایی و یا استفاده از روغن حامل و رقیق کردن آن رشد موها را افزایش می دهد. سیاهدانه موجب افزایش جریان خون به فولیکولهای مو و تغذیه آنها می شود، احتمالا اسیدهای چرب و مواد مغذی موجود در سیاهدانه در رشد موها نقش دارند.
سیاهدانه در رفع آکنه، پسوریازیس (بیماری خود ایمنی پوستی)، درمان لک و پیس در اثر کاهش ملانین، درمان جوشهای چرکی، کاهش علائم اگزما، درمان سوختگی، بریدگی و زخم های دیابتی به دلیل اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد باکتری مفید است
استفاده از فرآورده های حاوی 10 درصد روغن سیاهدانه موجب کاهش آکنه بعد از گذشت 2 ماه می شود و در روشن شدن پوست نقش دارد. خواص ضد آکنه سیاهدانه به دلیل خواص ضد میکروب و ضد التهاب آن است.
استفاده از مکمل های حاوی روغن سیاهدانه تعادل هورمونی در زنان را بهبود می بخشد و باعث ایجاد رضایت جنسی می شود. در یک مقاله مروری با استفاده از نتایج 24 مقاله نشان دادند که روغن سیاهدانه سطح پروژسترون و تستوسترون را در زنان متعادل می کند. این دو هورمون برای باروری و رضایت جنسی در زنان ضروری هست. برای جلوگیری از بارداری، شروع قاعدگی و افزایش شیر و تسهیل زایمان استفاده از عسل و سیاهدانه توصیه شده است. در مجموع اگرچه خواص زیادی برای سیاهدانه در منابع ذکرشده و آزمایشات متعددی خواص آن را تائید می کند، اما باید در مصرف آن احتیاط کرد.
خواص سیاهدانه برای مردان
درمان ناباروری با سیاهدانه
مصرف روغن سیاهدانه موجب افزایش سطح هورمون تستوسترون (هورمون جنسی مردان) می شود. این هورمون مانع از ناباروری در مردان می شود. هورمون تستوسترون موجب افزایش سلامت جنسی و باروری در مردان می شود. کارکردهای این هورمون شامل افزایش بافتهای تولید مثلی؛ افزایش ماهیچه و استخوان و افزایش موها در بدن و در نهایت درمان ناباروری است.
بهبود سرطان پروستات
مصرف روغن سیاهدانه در تنظیم تولید ادرار کمک کننده باشد و موجب بهبود عملکرد پروستات می شود. مطالعات نشان می دهد سیاهدانه و ترکیب عمده آن تیموکینون در ممانعت و درمان سرطان پروستات نقش دارد و می تواند سلولهای سرطانی پروستات را ازبین ببرد.
افزایش رضایت جنسی با سیاهدانه
عدم رضایت جنسی در مردان منجر به کاهش عزت نفس و اضطراب می شود. روغن سیاهدانه موجب افزایش سطح تستوسترون و رضایت جنسی در مردان می شود.
افزایش رشد مو در مردان با سیاهدانه
مخلوط روغن نارگیل و روغن سیاهدانه موجب تحریک رشد مو می شود و روغن سیاهدانه به دلیل داشتن ترکیبهای ضد میکروب و آنتی اکسیدان در قوی تر شدن فولیکولهای مو و ممانعت از ریزش مو نقش دارد
عوارض سیاهدانه
مصرف فرآورده های سیاهدانه برای زنان باردار و شیرده و کودکان توصیه نشده است. سیاهدانه می تواند باعث افزایش خونریزی شود، همچنین به دلیل خواص ضد دیابتی آن موجب کاهش قند خون و افزایش خواب آلودگی می شود. افراد دیابتی نباید از سیاهدانه استفاده کنند. سیاهدانه نباید با داروهای کاهنده سیستم ایمنی بدن، داروهای ضد انعقاد، داروهای کاهش فشار خون و داروهای آرام بخش یه طور همزمان استفاده شود. مصرف روغن سیاهدانه باعث نفخ و تهوع و یا آسیب به کلیه و کبد می شود. ایجاد آلرژی پوستی و سایر واکنشهای آلرژیک از دیگر عوارض مصرف سیاهدانه است.
