گیاهشناسی زرد چوبه
زرد چوبه با نام علمی Curcuma longa L. از خانواده Zingiberaceae است. نام انگلیسی آن curcuma است و به گیاهان turmeric شهرت دارند. جنس Curcuma دارای 70 گونه است. و در هندوستان و شمال استرالیا می رویند. مهمترین گونه های این جنس Curcuma longa L. و Curcuma aromatica Salisb است. از نظر گیاهشناسی گیاهان علفی چند ساله هستند، ارتفاع این گیاه بین 60 تا 90 سانتی متر و تا 5/1 متر نیز می رسد. با غده های ریشه ای بزرگ بیضوی یا استوانه ای به رنگ زرد تیره و معطر، ریزوم این گیاه کوتاه و ضخیم است و به دو نوع ریزوم مادری (گرد) و ریزوم فرعی (کشیده) تقسیم می شود. سطح خارجی ریزوم ها زرد یا خاکستری مایل به قهوه ای است. بوی آن معطر و مخصوص و طعم آن معطر و تلخ است. از هر ریزوم چند ساقه هوایی بیرون می آید، برگهای آن سبز روشن و شبیه برگ موز است و به طول 5/0 تا 1 متر می رسد، ساقه گلدار از بین برگها خارج می شود گل آذین سنبله و زرد رنگ است. دانه ها ریز و سیاهرنگ هستند و اغلب عقیم هستند. منشا زرد چوبه جنوب هندوستان است و معمولا در مناطق گرم و مرطوب جهان کشت می شوند. این گیاه در سطوح وسیعی در کشورهای هندوستان، اندونزی، مالزی، پاکستان، جنوب چین، آفریقا و آمریکا کشت می شود.
مواد موثره زرد چوبه
گیاه زرد چوبه باید دارای 2 درصد اسانس و 5/3 درصد کورکومین باشد این گیاه دارای ترکیبهای فرار سزکوئی ترپن مثل تورمرون؛ آر -تورمرون و زینجیبرن؛ مواد رنگی مثل کورکومین، دی متوکسی کورکومین، بیس دس متوکسی کورکومین (محتوای کورکومین باید بین 2 تا 8 %) است.
ترکیبات آلی و معدنی زردچوبه
زرد چوبه دارای آب (6g/100g)، پروتئین (8.5 g/100g) ، چربی (8.9 g/100g)، کربوهیدرات (69g/100g)، خاکستر (6.8g/100g)، کلسیم (0.2 g/100g)، فسفر (260mg/100g)، سدیم (30mg/100g)، پتاسیم (2000mg/100g)، آهن (47.5mg/100g)، تیامین (0.09mg/100g)، ریبوفلاوین (mg/100g 0.019)، نیاسین (4.8mg/100g) و آسکوربیک اسید (50 mg/100g) است.
اسانس زرد چوبه
استخراج اسانس با استفاده از روش تقطیر با بخار آب پودر زردچوبه و بعد از گذشت 8 تا 10 ساعت انجام می شود. بازده اسانس 3 تا 5 % می باشد و رنگ اسانس زرد روشن با عطر فلفلی و معطر است. اسانس دارای تورمرون (60 %)، زینجیبرن (25 %)، مقدار کمی آلفا-فلاندرن، دی-سابینن، سینئول و بورنئول می باشد
در جدول زیر ترکیبهای شیمیایی اسانس گونه های مختلف زرد چوبه آورده شده است.
جدول 1: ترکیبهای شیمیایی اسانس در ریزوم گونه های مختلف زرد چوبه
(Dosoky و Setzer، 2018)
ترکیبهای شیمیایی اسانس
گونه
ar-Turmerone; α-Turmerone, β-turmerone, curumenol
C. longa L.
Camphor, turmerone, curdione, curcumol, 1,8-cineole, xanthorrhizol
C. aromatic
Germacrone, 1,8-cineole, Curzerenone, camphor, curcumenol
C. aeruginosa
myrcene, ar curcumene, camphor
C. amada
Germacrone, β-elemenone, camphor, curzerenone
C. angustifolia
1,8-cineole, camphor
C. caesia
Curzerene, curdione, Epicurzerene
C. zedoaria
ar curcumene, α-terpinolene, xanthorrhizol
C. zanthrrhiza
ترکیبهای فلاونوئیدی
ترکیبهای فلاونوئیدی شامل کورکومین و زینجی برون می باشد، کورکومین دارای فعالیت آنتی اکسیدان است
ترکیبهای قندی زرد چوبه
ترکیبهای قندی شامل آرابینوز، فروکتوز، گلوکز و نشاسته می باشد
اولئورزین زرد چوبه
اولئورزین با استفاده از حلالهایی مثل استون و یا روغن و حلال به کمک دستگاه سوکسله و یا روش پرکولیشن سرد به دست می آید. کورکومین ماده اصلی اولئورزین می باشد و یک سوم اولئورزین با کیفیت از کورکومین تشکیل شده است. عملکرد اولئورزین بسته به گونه زرد چوبه بین 7 تا 15 درصد است.
اطلاعات تجاری زرد چوبه
کشور هندوستان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده زرد چوبه می باشد. فرآورده های زرد چوبه به صورت زرد چوبه تازه، خشک، پودرشده، روغن و اولئورزین است. بزرگترین وارد کننده های زرد چوبه کشورهای ایران، ژاپن، آفریقای جنوبی، سنگاپور، سری لانکا، آمریکا، امارات متحده عربی، مالزی، آلمان و بنگلادش می باشد.
کاربردهای زرد چوبه
زردچوبه در صنایع غذایی
زرد چوبه جز اصلی پودرهای کاری (40 تا 50 %) است. پودر کاری برای ادویه دار کردن سبزیجات، گوشت، ماهی، مرغ و تخم مرغ و همچنین طعم دار کردن سسها و پنیر استفاده می شود. زردچوبه در رنگی شدن و معطر کردن پودر کاری نقش دارد. در کشورهای آسیایی از زردچوبه و ادویه های دیگری مثل فلفل، فلفل چیلی، گشنیز و زیره سبز در تهیه انواع غذاها و سوپ ها استفاده می شود.
زردچوبه در طب سنتی
طبع زرد چوبه گرم و خشک است. زرد چوبه در تسکین درد دندان، بازکردن انسداد کبد و خشک کردن زخم ها موثر است. به عنوان ادویه صفرا آور، ضد نفخ، بادشکن، تقویت کننده معده و بر طرف کننده اختلالات کبدی است. در درمان التهابات پوستی و درد روماتیسم مفید است. مصرف بیش از حد زرد چوبه موجب آلرژی، اختلالات گوارشی و اختلالات کبدی می شود. عصاره و اسانس زرد چوبه از رشد انواع باکتری، قارچ و انگل ممانعت می کند و می توان از آنها به عنوان نگهدارنده مواد غذایی استفاده کرد. مصرف روزانه آن به میزان 3 گرم به عنوان دارو بلامانع است. همچنین مصرف زرد چوبه به میزان 8 تا 10 گرم به مدت 3 ماه برای جلوگیری از سرطان موثر است
اهمیت زرد چوبه در طب جدید
بر اساس مقاله منتشر شده در سال 2018 گونه های زرد چوبه دارای خواص دارویی زیر می باشند
خواص درمانی تعدادی از گونه های زرد چوبه (Dosoky و Setzer، 2018)
C. longa
کاهنده چربی خون، ضد دیابت، ضد چاقی، آنتی اکسیدان، سیتوتوکسیک، محافظت از کبد، ضد باکتری، ضد قارچ و حشره کش
C. aromatic
سیتوتوکسیک، ضد تومور، ضد فیبروز، آنتی اکسیدان، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد دیابت، محافظت از سلولهای قلب
C. zedoaria
سیتوتوکسیک، ضد تومور، کاهنده قند خون، ضد التهاب، ضد میکروب، ضد قارچ، ضد حشره و ضد لارو
C. aeruginisa
ضد درد، ضد التهاب، محرک رشد مو، روشن کننده پوست، ضد قارچ، ضد باکتری، آنتی اکسیدان
C. zanthorrhiza
ضد التهاب، آنتی اکسیدان، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد درد، کاهنده چربی و قند خون
C. amada
ضد التهاب، ضد تومور، ضد قارچ، محافظت از کبد، آنتی اکسیدان، ضد باکتری، حشره کش و دافع حشرات
محافظت از سلولهای عصبی با زردچوبه
پروتئین BDNF در حافظه و یادگیری نقش دارد. همچنین در برخی از نواحی مغز که مسئول خوردن و نوشیدن است وجود دارد. اختلالات مغزی و عصبی موجب کاهش پروتئین BDNF و بیماری های آلزایمر و افسردگی می شوند. کورکومین موجود در زردچوبه موجب افزایش BDNF مغز می شود. افزایش پروتئین BDNF موجب به تاخیر انداختن بیماریهای عصبی و سایر بیماریهای عصبی مرتبط با عملکرد مغز می شود.
کاهش بیماریهای قلبی-عروقی با زردچوبه
بیماریهای قلبی-عروقی یکی از عوامل مهم مرگ و میر جوامع بشری هستند. عوامل متعددی در ایجاد بیماریهای قلبی-عروقی موثر است. کورکومین موجود در زردچوبه در بهبود عملکرد اندوتلیوم نقش دارد. اختلال در عملکرد اندوتلیال موجب اختلال در فشار خون و ایجاد لخته خون و در نهایت ایجاد بیماریهای قلبی می شود. همچنین به دلیل خواص ضد التهاب و آنتی اکسیدان، کورکومین در بهبود بیماریهای قلبی-عروقی نقش دارد.
ممانعت از سرطان با زردچوبه
کورکومین موجود در زردچوبه در مرگ سلولهای سرطانی، کاهش رگزایی تومور و کاهش متاستازی سلولها نقش دارد. در یک مطالعه 30 روزه، 44 مرد با زخم کولون، 4 گرم کورکومین را به طور روزانه دریافت کردند. کاهش تعداد زخمها به میزان 40 % بعد از گذشت یک ماه مشاهده شد.
